Ӛзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы билимлендириў министрлиги Әжинияз атындағы

 
KOVUL O`SIMLIGINING TABOBATDAGI AHAMYATI
. 
F.S.Abduga‟fforov, M.M.Xojimatov, J.U.Olimjonov, A.U. Turg‟unov 
Andijon davlat universiteti 
 
Yurtimizda xalq tabobati qadimdan rivojlangan bo`lib, bugungi kunda ham 
o`z ahamiyatini yo`qotmagan sohalardan biri hisoblanadi. Xalq tabobati faoliyati 
zamonaviy tibbiyot bilan chambarchas ravishda olib borish orqali har ikki 
yo`nalishda ham katta muvofaqiyatlarga erishish mumkin. Mamlakatimizda bu 
sohaning rivojlanishiga hukumatimiz tomonidan katta e‘tibor berib kelinmoqda. 
Prezidentimizning 2018-yil 12-oktyabrdagi «O‗zbekiston Respublikasida xalq 
tabobati sohasini tartibga solish chora-tadbirlari to‗g‗risida»gi 3968-sonli qarori bu 

---

115 
sohaning rivojlanishida olib borilayotgan islohotlarning mantiqiy davomi desak, 
mubolag‘a bo`lmaydi[PQ 3968 qarori].
 
Xalq tabobatida ishlatiluvchi ko`plab dorivor moddalarni asosini o`simliklar 
dunyosi tashkil etadi. O`simliklar dunyosi juda xilma–xil bo`lib, har bir o`simlik 
o`ziga xos hususiyatga ega. Dorivor o`simlik hisoblangan kovul ham o`ziga xos 
foydali xususiyatlari juda ham ko`p.
Ushbu o`simlikning ildizidan tortib guligacha bo`lgan qismlarida shifobaxsh 
hususiyatga ega moddalar bo`lib, har bir tarkibiy qismlari o`ziga xos kimyoviy 
tarkibiga ega. Misol uchun bu o`simlik ildizlari turli xil shifobaxsh moddalarga boy 
bo`lib, ularda kapparidin deb ataluvchi glikozidlar uchrasa, barglari va po`stlog‘ida 
esa staxidrin deb ataluvchi glikozidlar mavjud. Mevasining tarkibida esa 12 % 
gacha shakarlar, 0,32 % gacha rutin, 1,36 % askorbin kislotasi, tioglikozidlar, 
steroidli saponinlar, mirozin fermenti va yod uchraydi. Gul shonalarida 21-29 % 
gacha oqsilli moddalar va 3,5-4,6% gacha yog‘lar uchraydi. O‘simlik tarkibidagi
yog‘lar triglisteridlardan bo`lib, ular asosan tarkibi to`yinmagan yog‘ kislotalari 
sterinlar, palmitin, olein va boshqalardan iborat. Kovul guli kosalari va shonalari 
tarkibida 0,5-1,5% gacha pektin moddalarni bo`lishi ulardan oziq-ovqat 
qo`shimchalari sifatida foydalanish imkonini beradi. 
Kovul mevalarini urug‘lari tarkibida juda ko`p miqdorda yarim quruq holdagi 
yog‘lar uchraydi va ularning miqdori 26-36% ga yetadi. Ayniqsa to`liq pishib 
yetilgan urug‘larni tarkibida yog‘lar miqdori 36-48% gacha yetadi. Ulardan 
farmastevtikada keng qo`llaniladi. 
Shuningdek, kovul gul g‘unchalari B
1
, B
2
, B
4
, B
5
, B
6
, PP, K, A, E, C
vitaminlariga boy. Kovul mevalari va barglari tarkibidagi glikozidlar, tioglikozidlar 
mavjudligi ulardan, og‘riq qoldiruvchi sifatida foydalanish imkonini beradi. 
Shuningdek, uzoq davom etadigan teridagi salbiy mikrobiologik jarayonlarni 
bartaraf qiladi. Chunki ularni tarkibidagi rutin glikozidi va boshqa birikmalar 
bakteristid hususiyatga ega bo`lib, chirituvchi moddalarni xalok qiladi [Oripov 
R:177].
Yuqoridagilardan shuni xulosa qilish mumkinki, bu o`simlik tarkibida inson 
salomatligi uchun zarur bo`lgan hamda inson organizmi faoliyati uchun muhim 
bo`lgan barcha moddalarni uchratish mumkin. Demak bu o`simlikdan zamonaviy 
tibbiyot va xalq tabobat sohasida, shuningdek, oziq-ovqat sanoatida ham keng 
ko`lamda foydalanish mumkin. Ona diyorimizda o`suvchi bu o`simlikdan turli xil 
kasalliklarni oldini olish, davolash va organizm uchun zarur bo`lgan ozuqaviy 
elementlarni ajratib olishni va yangi turdagi biologik faol oziq – ovqat 
qo`shilmalarini yaratish hozirgi kundagi dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi. 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 12-oktyabrdagi xalq 
tabobati sohasini tartibga solish chora-tadbirlari to‗g‗risidagi 3968-sonli qarori. 
2.
Oripov R, Xaliliov N. O`simlikshunoslik. O`quv qo`llanma, Samarqand, 
2006 y 177 . 
3.
Internet ma‘lumotlari. 

---

116