Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen

III bap
 
 
CITOLOGIYA — TIYKARLARÍ
9-§. Kletkanı úyreniw tariyxı hám kletka teoriyası
KlETKa HaQQÍNDaǵÍ TÁlImaT
Citologiya — kletka haqqındaǵı
ilim
kletkanıń dúzilisi hám
funkciyası
II
 
BÓLIM
Tiri organizmlerdiń kletkalıq dúzilisin úyreniw tikkeley mik-
roskoptıń ashılıwı menen baylanıslı. 1665-jılı angliyalı ilimpaz 
robert Guk aǵash qabıǵındaǵı probka toqımadan juqa kesindi 
tayarlap mikroskop járde minde qaraǵanda tańqalarlıq jańalıqtı 
ashtı. Ol aǵashtıń qabıǵı bir qıylı massadan ibarat bolmay, al 
júdá mayda boslıqlardan, yaǵnıy ketekshelerden ibarat eken-
ligin anıqladı. Bul mayda boslıqlardı r. Guk «cellyula» (ketek-
she, uya, ójire) dep atadı. «kletka» ataması da sol mániske 
iye. keyin bir qatar ilimpazlar hár túrli ósimlikler hám 
haywanlardıń toqımaların mikroskkop járdeminde tekserip, olar-
dıń hámmesi de kletkalardan turatuǵınlıǵın anıqladı. Mısalı, 
M.Malpigi hám N.Gryu 1671-jılı ósimlik kletkalarınıń dúzi-
lisin, a.le venguk 1680-jılı qandaǵı qızıl qan dánesheleri —
eritrocitlerdi bir kletkalı haywanlar hám bakteriyalardı birinshi 
márte úyrenedi.
Uzaq waqıt dawamında kletkanıń tiykarǵı bólegi onıń sırtqı 
qabıǵı dep esaplanǵan. Tek XIX ásirdiń baslarında ilimpazlar 
kletka qandayda bir suyıǵıraq zat penen toltırılǵan degen 
juwmaqqa kelgen. 1831-jılı inglis botanigi r. Braun kletka-
larda yadro bar ekenligin anıqlaydı. Chex ilimpazı Ya. Purkine 
1839-jılı kletka quramındaǵı suyıqlıqtı