Ózbekstan Respublikası Xalıq bilimlendiriw ministrligi tárepinen

 
blastula
payda bolıwı 
menen tamamlanadı. Blastula shar tárizli formaǵa iye bolıp, 
onıń diywalı bir qabat kletkalardan quralǵan. Blastulanıń ishi 
suyıqlıq penen tolǵan boladı, bul boslıq birlemshi dene boslıǵı 
— blastocel 
dep ataladı.
Maydalanıwda mitoz cikli júdá tez ótedi, blastomerler óspey
-
di hám olar kletkalardıń sanı kóbeygen sayın kishireyip baradı. 
Hár qıylı túrlerde maydalanıwdıń ózine tán tárepleri baqlanadı. 
Gastrulyaciya
. Blastula júdá kóp kletkalardan quralǵan boladı 
(mısalı, lancetnikte 3000 kletka boladı), keyingi rawajlanıw 
nátiyjesinde ekinshi basqısh gastrula baslanadı. Gastrula basqı-
shında zarodısh (urıq) eki qabat bolıp qaladı. Zarodıshtıń sırtqı 
qabatı ektoderma, ishki qabatı endoderma dep ataladı. Gastrula 
payda bolıwına alıp keletuǵın procesler jıyındısı 
gastrulyaciya 
dep ataladı. 
lancetnikte gastrula blastula diywalınıń ishkerige batıp 
kiriwi esabınan payda boladı, ayırım haywanlarda — blastu
-
la diywalınıń qabat-qabat bolıp jaylasıwı menen ámelge asadı 
(42-súwret).
kóp kletkalı haywanlarda (ishek quwıslılardan basqa) 
úshinshi qabat mezoderma payda boladı. Mezoderma ekto hám 
http:eduportal.uz

---

116
OrGaNIZMlerdIŃ INdIVIdUal raWaJlaNÍWÍ - ONTOGeNeZ
V BÓlIM
endodermanıń ortasında birlemshi dene boslıǵı — blastocelde 
jaylasadı. Mezoderma qabatınıń payda bolıwı menen zarodısh 
úsh qabattan ibarat boladı: ektoderma, endoderma hám mezo-
derma zarodısh japıraqları bolıp esaplanadı (43-súwret). Omırt-
qalı haywanlardıń barlıǵında bul japıraqlar bir-birine uqsaydı. 
Gastrulyaciyanıń mánisi sonnan ibarat, bul process kletkalar 
topla mınıń aralasıwı menen xarakterlenedi. Bul basqıshta embri
-
on kletkaları bólinbeydi, óspeydi. Biraq, bul basqıshta embrion 
kletkasınıń dáslepki genetikalıq xabarlarınan paydalana baslaydı 
hám dáslepki beyimlesiw belgileri payda boladı.
Beyimlesiw 
— bul embrionnıń ayırım bólimleri hám kletka-
larınıń dúzilisi sonday-aq, wazıypası jaǵınan bir-birınen parıqla
-
nadı. Beyimlesiw 
morfologiyalıq
kóz qarastan alıp qaraǵanda 
arnawlı dúziliske iye bir-birinen parıqlanatuǵın júzlep kletka 
túr leriniń payda bolıwı bolıp esaplanadı. Blastulanıń beyim
-
lespegen kletkalarınan áste aqırın teri epiteliyası kletkaları, ishek 
epiteliyası, ókpe, nerv, bulshıq et hám basqa klet kalar pay
-
da boladı. 
Bioximiyalıq
kóz qarastan kletkalardıń be yim lesiwi 
sol kletka ushın tán beloklardı sintezlew menen xarakterlenedi. 
Mısal ushın, limfocitler qorǵawshı belok antideneni, bulshıq et 
kletka ları bolsa qısqarıwshı belok-miozindi sintezleydi. Hárqan
-
day klet ka ózi ushın tán bolǵan beloktı sintezleydi. Bioximiyalıq 
beyimlesiw nátiyjesinde embrion japıraqlarınan bólek bir organ 
hám organlar sistemasınıń rawajlanıwına tásir kórsetetuǵın klet
-
kalar quramındaǵı hár qıylı genlerdiń islewi baslanadı. 
Hár qıylı túrlerge jatatuǵın haywanlardıń zarodısh japıraq-
larınan bir qıylı toqıma hám organlar payda bola baslaydı. Bul 
bolsa olardıń óz ara gomologiyalıq ekenliginen derek beredi. 
embrionnıń 
ektoderma
qabatınan buwın ayaqlılarda, xordalılar 
(balıqlar, amfibiyalar, reptiliyalar, quslar hám sútemiziwshil
-
er)da, teri qaplamlar, yaǵnıy teri epiteliyası hám de onıń tu
-
wındıları nerv sisteması hám seziw organları, tistiń emal qabatı 
qáliplesedi. 
Endodermadan
— ishek epiteliyası, as sińiriw bezleri — 
bawır, asqazan astı bezi, ókpe hám saǵaq rawajlanadı.
http:eduportal.uz

---

117
OrGaNIZMlerdIŃ INdIVIdUal raWaJlaNÍWÍ - ONTOGeNeZ
V BÓlIM