|
ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ JOQARÍ HÁM ORTA ARNAWLÍ BILIMLENDIRIW MINISTIRLIGI
ÁJINIYAZ ATÍNDAǴÍ NÓKIS MÁMLEKETLIK PEDAGOGIKALÍQ INSTITUTÍ
Qaraqalpaq tili hám ádebiyatı fakulteti sırtqi bòlim
1-b topar studenti Qadirimbetova Mexriybanıwdıń Òzbekstannıñ eñ jaña tariyxı páninen islegen
Òz betinshe jumısı
Tema: Ğazrezslik jıllarında qurallı kùshler,ishki isler hàm màmleket qàwipsilik sistemasındaģı reformalar
Qabılladı: G. Rizambetova
Orınladı: :M.Qadirimbetova
Joba:
1. Ózbekstan Respublikasınıń Qurallı kúshleri
2. Ishki isler ministrligi
3. MQX sisteması
Ǵárezsizlik jıllarında qurallı kúshler,ishki isler hám mámleket qáwipsizlik sistemasındaǵı reformalar
Ǵárezsizlik jıllarında mámlekette mámleket ǵárezsizligin bekkemlew, onıń aymaǵında turaqlılıqtı támiyinlew tiykarǵı wazıypa retinde hámoyshe mámleket húkimetiniń dıqqat itibarında boldı. Sol dáwirde Ózbekistanda milliy qawipsizliktiń keń kólemli koncepciyası islep shıǵıldı.Milliy qawipsizlikti támiyinlew máseleleri ǵárezsizliktiń birinshi kúnlerinen aq mámleket aymaǵı pútinligin saqlaw, mámleketlik suverenitetti qorǵaw, puqaralar paraxatshiliqti hám milliy turaqlılıqtı támiyinlew principlerı ortaǵa taslandı. Bir qatar xalıqaralıq shólkemler menen sheriklikti bekkemlew jolın tuttı.
Lekin, milliy qáwipsizlik máselesi mámleket siyasatı jáne onıń uzaq jıllarǵa gózlengen strategiyası retinde birinshi márte mámleket Joqarı Majli- siniń 1995 jıl 24 fevralda bolıp otken birinshi sessiyasında Prezident I. Karimov tárepinen anıq hám tolıq kórsetip berildi. Ol jaǵdayda jáhande júz bergen jańa siyasiy-ekonomikalıq jaǵdaydan keyin, mámleketler ara munasábetler qarsılasılıqqa emes, bálki xalqara huquqiy normalarǵa uyqas jańa baslamaǵa tiykarlanǵan bolıwı kerekligi haqqındaǵı pikir ilgeri surildi. Milliy qawipsizliktiń keń kolemli kontseptsiyasın islep shıǵıw, onıń huquqiy tiykarın belgileytuǵın nızamlar jaratıw zárúrligi kórsetip berildi.
Áne sol kursatmalardan kelip shıǵıp mámleketimizde birinshi márte 1996 jıl 24 aprelde Joqarı Jıynalıstıń besinshi sessiyasında tastiyqlanǵan tórt bólim, jigirma segiz elementten ibarat bolǵan «Milliy qawipsizlik haqqında»ǵi Nızam joybarı oylasıldı.
Milliy qawipsizlik sistemasın qáliplestiriw, milliy qawipsizlikti támiyinlew boyınsha wazıypalar hám olardı ámelge asırıw principlerin nızam normalarında belgilep beretuǵın, pútkilley jańasha hújjet retinde kórip shıǵıldı. 1997 jıl, avgust ayında Joqarı Jıynalıstıń 1 X-sessiya- sida Ózbekstan Respublikasınıń Milliy qawipsizlik kontseptsiyası qabıl qılındı. Shet el tájiriybesinde milliy qawipsizlik degende kóbirek mámleket qawipsizligi túsiniledi. Buǵan baylanıslı Ózbekstan ózine tán jolına iye. Shunonchi, máselege bunday jantasıw milliy qawipsizlik mashqalasınıń mánisin anaǵurlım taraytiradi. Durıs, milliy qawipsizlikte askeriy hám mámleket qawipsizligi máseleleri tiykarǵı orın tutadı.
Biraq milliy qawipsizlik degende tek áne solardıń óziǵana túsinilmeydi. Mamleketimizdiń ómiri máńızlı mápleri proektte belgilengenindek, birinshiden, shaxstıń xukukdari hám erkinlikleri, ekinshiden, jámiettiiń materiallıq hám ruwxıy baylıqları, ushinshiden, mámlekettiń Konstituciyalıq basqarıw princpıı, suverenliiteta, xududiy pútinliginen ibarat esaplanadi. Tariyxga názer solsak, puqaralari huquqısız, jámiyetiniń materiallıq hám ruwxıy baylıqları ayaq astı qılınǵan, suverenliiteta hám uz taptı kurikdey almaǵan hár qanday basqarıw princpı aqir-aqibetde inkirozga júz tutqan. Sabıq basqarıw princpı dáwirinde milliy qawipsizlik xdkidagi máseleni ortaǵa qoyıwdıń ózi aqılǵa sıymaydı. Sebebi bunday tarawdı Nızam menen tártipke salıwdan mámleket mápdar emes edi. Nızam bolsa demokratiyalıq principlerge tolıq juwap beredi hámde maqsetke erisiw ushın har qanday quraldan hazar qilmaytin eski totalitar akidani qattı biykarlaw etedi.
Onıń qatar elementlarında aytıp ótkeni sıyaqlı, milliy qawipsizlikti tamiynlewdegi har qanday iskerlik tek Konstitutsiya, Nızam hám xalqara huquq normalariga tiykarlanǵan bolıwı kerek. «Milliy qawipsizlik haqqında»gi Òzbekistan Respublikası Krnuni mámleketimizde uta quramalı hám serkirra social munasábetlerdi tártipke salıw ushın muljallangan bolıp tabıladı.... Ekenin aytıw kerek, XX ásirdiń keyingi jılları jahan rawajlanıwında búklem jasadi. Bul ámeldegi eki siyasiy basqarıw princpı urtasidagi bàsekeniñ joģalıwı, jańasha sociallıq-siyasiy processler- dıń payda bolıwı menen tikkeley baylanıslı.
Atap aytqanda, sabiq awqam tarqalıwı jahan siyasatında farman hám mazmunan jańa basqıshın baslap berdi. Ideologiyalıq, ekonomikalıq hám ma'sortıy jihatdan eki qarama-qarsi blok tásirinde formalanǵan qurallanıw báygesi, askeriy zorlıq, milliy qawipsizlik túsinikleri pútkilley uzgara bardı. Kupchilik xalqara shólkemler ham áne sol eki basqarıw princpı siyasatı, olardıń òzara qarsılaslıģı háwij alǵan dáwirlerde payda bolǵan hám usı social siyasat processleri qabıǵınan shıǵıp ketalmay atırģan edi. Olar óz abroyın saqlap turıwǵa hám tásirin ótkiziw onına koplew, esh bolmaǵanda, eki qarama-qarsı táreptiń teń salmaqlılıqın muwapiqlastırıp turıwǵaǵana qadir edi.
Sol sebepli da usı shólkemlerdıń iskerligi anaǵurlım tómen, júzeki tártip-qaǵıydalar sheñberinde qalip ketken edi. Sonday sharayatta xalqara huqıqıy normalar hám basqa bir qatar nızam-qaǵiydalardı qaytadan kórip shıǵıw, jańasha karaslar hám jańasha oylaw tiykarında umumjaxan sociallıq-siyasiy processler baǵdarı pútkilley jańa uzanǵa búrip jiberiw kerek edi.
Qurallı kúshler-áskeriy háreketlerde (hújim yamasa mudofa) aparıw hám de mámleket qawipsizligin tamiynlew maqsetinde mámleket tárepinen tamiynlewshi qurallanǵan adamlardıń birlesken birlespesi; siyasiy hákimiyattıń siyasiy tarmaǵi.
Qurallı kúshler- áskeriy háreketlerde (hújim yamasa mudofa) aparıw hám de mámleket qawipsizligin tamiynlew maqsetinde mámleket tárepinen tamiynlewshi qurallanǵan adamlardıń birlesken birlespesi;siyasiy hákimiyattıń siyasiy tarmaǵi.
Qurallı kúshleriniń payda bolıwı jámiyettiń klasslarǵa ajırasıwı hám mámleket payda bolıwı menen baylanıslı. Qurallı kúshler tiykarınan awır hám jeńil qurallanǵan atlıq askerlerden ibarat bolǵan.
XIX-ásr baslarına kelip rawajlanǵan mámleketlikler qurallı kúshleri sanı keskin kòbeydi. XX-àsirda bolsa jańa texnika payda boldı.
Ózbekstan Respublikası Qurallı Kúshleriniń payda bolıwında Ózbekstan Respublikası Joqarı Sovetiniń 1992-jıl 14-yanvar daǵı Sheshimi úlken áhmiyetke iye boldı.
1992-jıl 14-yanvarda Ózbekstan Respublikası Joqarı Sovetiniń on ekinshi shaqiriq toǵızınshı sessiyasi Qararı menen respublika aymaǵında jaylasqan burınǵı Birlespe Qurallı Kúshleriniń barlıq bólimleri, qosılmalari, áskeriy oqıw orınları, shólkem hám shólkemleri Ózbekstan Respublikası ıqtıyarına alındı hám olar materiallıq-texnikalıqa, qarjı menen támiyinlenetuǵın boldı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
