Ózbekstan respublikasí joqarí HÁm orta arnawlí bilimlendiriw ministrligi

Sorawlar 
1. Dialektlik antonimler degen ne? 
2. Dialektlik omonimler degende neni túsinesiz? 
3. Dialektlik sinonimler ádebiy tilge óte alama? 
4. Evfemizm sózler degenimiz ne? 
 
 
TAYANÍSH TÚSINIKLER:
 
Antonim sózler 
– mánileri bir-birine qarama-qarsı sózler.
 
Omonim  sózler 
–  jazılıwı,  aytılıwı  birdey,  biraq  mánisi  basqa-
basqa sózler.
 
Sinonim sózler 
– mánileri bir-birine jaqın sózler.
 
Evfemizm sózler 
– turpayı sózlerdi sıpayılap aytıw.
 
Emociya 
– ishki tuyǵı sezim. 
 
12.1. Shınıǵıw. 
Dialektlik frazeologizmlerdi tabıń. Ádebiy tildegi 
frazeologizmler menen salıstırıń. 
Biraq  Nazlı  kempirdiń  kóz  qubılısınan  qapalı  ajarın  kórip, 
ekewiniń de jigeri qum boldı. Aydıń arıw júzin perdelep turǵan qara, 
kókshil, sur bet bulttı julıp alǵısı kelip, júregi kókke shapshıydı. Jigit 
ashıwlı jolbarıstay, kózinen ızalı jalın atadı. Xalıqtıń minezi jazday. 
Al  ǵazabın  tikse  hár  kirpiginen  qar  jawadı.  Usı  aldıńızda  turǵan 
kisini sizler dórettińiz. 
Onıń taqatı ketti. Sabırı sarqıldı. Jańa ǵana jaydarı minez aqquba 
jigittiń qabaǵı túyilip, júzi túnerdi. Onıń kelbetin dúbeley jarshısı bir 
jumaq qara bult bastı. 
Jámiylanıń aldında bir japıraq qaǵaz jatır. Eki kózin usı qaǵazdan 
ayırmaydı. Awır dárt júregin kernep, ókpesin isirdi me, áytewir tınısı 
tarılǵanday siyrek hám tereń demin aladı.  
Bulardıń  elge  aman  quwısqanın  qashshan  Qáliyla  xabarlaǵan 
eken.  Alamannıń  ele  murtı  buzılmaptı.  Teńizdiń  ishi  súren  - 
shawqımǵa  tolı.  Ardańlap,  taqır  muzdıń  ústinde  kiyatırǵan 
Jumabaydı  eń  dáslep  Qáliyla  alıstan  kózi  shalıp,  kópshilikke  qarap 
álle nemelerdi aytıp kúldirip tur. 
109

---

Qádir  qopalıqtıń  tasasında  turıp,  priem  basındaǵı  adamlardıń 
ǵawırlısın  tıń  -  tıńladı.  Júregi  háwlirip,  qanasına  sıymay  tuwladı… 
Adamlardıń ǵawırlısı, kúliskeni dáslep qulaǵına jat dawıs bolıp tiydi, 
jabayıday olarǵa túksireyip qaradı, biraq kem-kemnen onıń janı úyir 
tarttı ma, bul dawıs tula boyında qızıw qan oynatıp, adamlarǵa búyiri 
burıp sala berdi. Qalsha qarap turdı: «ǵawırlı bálentke kóterile berse, 
Qádir  de  arasına  barıp,  qosıla  ketse»…  Qulaǵınıń  qurıshı  qanar 
emes. Aǵayın - qarındasqa, tuwılǵan elge degen muhabbat, miyrim – 
shalqar  teńizdey.  Olar  shaqaq  atıp  kúlse,  bul  da  emezegi  qurıydı. 
Asqar  tawdıń  basında  turǵanlarǵa  bul  jerde  telmirip  qaraǵan 
múgedektey. «Áy Qádir, – deydi ishinen – sen teńiz ortasındaǵı altın 
tawǵa  qolın  sozǵan  báńgidey  bolma!  Seniń  aǵayın  -  qarındasqa 
qaraytuǵın ne betiń bar!».  
Ekewiniń  de  qas  -  qabaǵı  qatıńqı.  Kózleriniń  nurı  óship,  ayaz 
sorǵan  júzi  qup-quw.  Tınısı  tarılıp,  ábsheri  quwırılǵan.  Ólim 
taldırǵan  arıslanday  alǵa  ayaǵın  sermeydi.  Ómir  qıspaǵına  qolın 
uzatadı. «Muz bólinbey qurǵaqlıqqa qashan tiyer eken!» dep ushan 
teńizdi  sholıp  qarap,  ján  -  jaǵına  telmiredi.  Izalanadı,  shaǵınadı. 
Sabılıp, sarǵayadı…  
Ólim  tırnaǵınan  shıǵıp,  «ómir  bosaǵasın  endi  atladıq»  dep 
júrekleri  sháwkildep  kiyatırǵan  Jumabay  menen  Jámiylanıń  jigeri 
qum boldı. Ekewi eki jerde lal bolıp otıra ketti. Úskini quyılıp, ájel 
qurıǵı taǵı kóz aldına shubatılıp keldi. 
–  Ekewimiz  birden  muz  astına  ketkende  teńiz  bayraq  bere  me? 
Onnan  qayta  sen  arǵı  júzge  ótip,  balıqshılarǵa  xabar  et.  Men  eki 
shananı  súyrep,  aydınnıń  ortasında  kútip  turayın.  Kórip  tursań  ba, 
muzdıń  qaramı  úlken.  Tórt  -  bes  kún  ıqsa  da  tolqınǵa  moy  berip, 
buzıla  qoyatuǵın  juqa  muz  emes.  Tap  házir  ayaq  astında  kórinip 
turǵan ólim joq ǵoy! (K.S. «Aqdárya»).