Ózbekstan respublikasí informaciyalíq texnologiyalarí HÁM

Transport qatlamı (4-dáreje) 
Bul burın ol qátesiz maǵlıwmatlardı derek mashinasınan maqsetli mashinaǵa 
ótkeriw ushın juwapker bolıp tabıladı. Paydalanıp atırǵan fizikalıq tarmaq túrine 
qaramastan. 
Transport qatlamınıń juwmaqlawshı maqseti paydalanıwshılarǵa nátiyjeli hám 
isenimli xizmet kórsetiw, bul ádetde ámeliy qatlam processleri. Bul maqsetke erisiw 
ushın bul qatlam tarmaq qatlamı tárepinen usınıs etilgen xızmetlerden paydalanadı. 

---

Tasıwdı basqaratuǵın transport qatlamı apparat yamasa programmalıq támiynat dep 
ataladı transport shólkemi. 
Bul aqir-aqıbette baylanıstı ámelge asıratuǵın birinshi qatlam jáne bul jaǵday kop 
waqitlardan berli joqarı qatlamlarda saqlanıp qaladı. 
Onıń tiykarǵı waziypası - joqarı qatlamlar tárepinen jiberilgen maǵlıwmatlardı 
qabıllaw, onı kishi bólimlerge bolıw (segmentler) eger kerek bolsa hám olardı tarmaq 
qatlamına ótkeriń. OSI modeline kelsek, olar baylanıstıń basqa tárepine tuwrı keliwinde 
támiyinlenedi. Sonı atap ótiw kerek, taǵı bir ózgeshelik joqarı qatlamlardı tómengi 
qatlamlarda tarmaq texnologiyalarınıń hár qıylı qollanılıwınan ajıratıp qoyıwı kerek. 
Bul qatlamda Seans qatlamı ushın jalǵanıw xızmetlerin usınıs etiledi, olar aqir-
aqıbet tarmaq paydalanıwshıları tárepinen paketlerdi jıberiw hám qabıllawda 
paydalanadılar. Internet transport júzesinde eki tiykarǵı protokolǵa iye, biri jalǵanıwsız 
(UDP) hám biri jalǵanıwǵa jóneltirilgen (TCP). Bul xızmetler paydalanilatuǵın baylanıs 
túri menen baylanıslı boladı, olar transport qatlamına etilgen sorawǵa qaray parıq etiwi 
múmkin. 
Sessiya qatlamı (5-dáreje) 
Sessiya qatlamı dialogtı shólkemlestiriw hám sinxronlastiriw hám maǵlıwmatlar 
almasınıwın basqarıw usılı retinde payda boladı. Onıń wazıypası eki aqırǵı sistema 
ortasındaǵı baylanıstı shólkemlestiriw bolıp tabıladı, sol sebepli ol baylanıs qatlamı dep 
da ataladı. Seans transport qatlamı sıyaqlı maǵlıwmatlardı ápiwayı tasıw imkaniyatın 

---

beredi, lekin birpara qosımshalarda paydalı bolǵan keńeytirilgen xızmetlerdi de usınıs 
etedi. 
Bul qatlam hár qanday túrdegi maǵlıwmatlardı uzatıwshı eki kompyuter ortasında 
ornatılǵan baylanıstı saqlaw hám basqarıw ushın juwapker bolıp tabıladı. Taǵı ne sońǵı 
sistemalardıń qosımshaları ortasındaǵı dialogtı basqarıw mexanizmlerin usınıs etedi. 
Arqa dáreje 5 baylanıs ushın zárúrli bolǵan bir qansha xızmetlerdi usınıs etetugini
sıyaqlı: 
1.
Dialog qadaǵalawı. Ol bir waqittin ózinde eki jóneliste de bolıwı múmkin 
(tolıq dupleks) yamasa eki jóneliste (yarım dupleks). 
2.
Gruppalaw qadaǵalawı. Usınıń menen eki baylanıs bir waqtıniń ózinde ámelge 
asırilmawina erisiledi. 
3.
Qayta qayta tiklew (qadaǵalaw noqatları). Bular uzatıwda úzilis júz berse, onı 
basınan emes, bálki aqırǵı tekseriw noqatınan dawam ettiriw ushın xızmet 
etedi. 
Sol sebepli, bul qatlam tárepinen usınıs etiletuǵın xızmet - bul eki mashina 
ortasında ornatılǵan seanstı esapqa alǵan halda, onı basınan aqırına shekem belgilengen 
operatsiyalar ushın orınlaw, úzilisler bolsa, olardı dawam ettiriwdi támiyinlew qábileti 
bolıp tabıladı.. Kóbinese seans qatlamı xızmetleri bólek yamasa tolıq sarplanadı. 
Sessiya júzesinde isleytuǵın protokollar tómendegiler bolıp tabıladı: RPC 
Protocol (aralıqtan procedura shaqırıwı), SCP (Qawipsiz nusqa) hám ASP (APPLE 
TALK seans protokolı). 
Faervollar bul qatlamda isleydi, kompyuter portlarına kirisiwdi bloklaw ushın.