Ўзбекистоп Республикасида хизмат кўрсатган фан арбоби

Субъектив томовдан 
жиноят қасддан содир этилади. Жиноят­
нинг содир этилиш мотиви ва кўзланган мақсад жиноятни квали­
фикация кдлшцда аҳамиятга эга эмас.
Ушбу жиноятнинг субъекти 16 ёшга тўлган шахс бўлиши мум­
кин.
8-§. М еҳнат қилиш ҳуқуқини бузиш 
(Ў зР Ж К 148-модцаси)
Ўзбекистон Республикаси Конституциясида фуқароларнинг меҳ- 
нат кдтиш ҳуқуқи кафолатланган. Асосий Қонуннинг 37-моддаси­
да: «ҳар бир шахс меҳнат кдлиш, эркин касб танлаш, адолатли 
меҳнат шароитларида ишлаш ва қонунда кўрсатилган тартибда 
ишсизлиқдан ҳимояланиш ҳуқуқига эгадир.
Суд ҳукми билан тайинланган жазони ўташ тартибидан ёки 
қонунда кўрсатилган бошқа ҳоллардан ташқари мажбурий меҳнат 
такдқланади» дейилади. Халқаро ҳуқуқий ҳужжатларда: «ҳар бир 
инсон меҳнат кдлиш, эркин касб танлаш, адолатли ва қулай ша­
роитларда ишлаш, ишсизликдан ҳимояланиш ҳуқукдга эга» деб 
таъкидланади.
ЖК 148-моддаси икки кдсмдан иборатдир.
Ушбу жиноятнинг объекта фуқароларнинг Конституция билан 
кафолатланган меҳнат қилиш ҳуқукд ҳисобланади.
Мазкур модданинг 1-кдсмида кўзда тутилган жиноят объектив 
томондан била туриб, ғайриқонуний равишда ишдан бўшатиш ёки 
ишга тиклаш тўгрисидаги суд қарорини бажармасликда ифодала­
нади.

---

Шу модданинг 2-қисмида назарда тутилган жиноят объектив 
томондан аёлнинг ҳомиладорлиги ёки ёш болани парвариш кдла- 
ётганини била туриб, уни ишга олишдан ғайриқонуний равишда 
бош тортиш ёки ишдан бўшатишда ифодаланади.
Била туриб, ғайриқонуний равшцца ишдан бўшатиш, башарти 
ишдан бўшатиш учун меҳнат ҳақидаги қонун ҳужжатларида назар­
да тутилган асослар бўлмаса ёхуц ишдан бўшатиш белгиланган тар­
тиб лар га хилоф равишда амалга оширилган бўлса, гайриқонуний 
ишдан бўшатиш, деб топилади.
Ишга тиклаш тўғрисидаги суд қарорини бажармаслик аслида 
ишдан бўшатилган ходимнинг ишга тушишига йўл қўймаслик 
ёки буйруқ чиқариб, уни ишга тиклашдан бўйин товлаш ёхуд 
суднинг қонуний кучига кирган қарорига зид бошқа хатти-ҳара- 
катларни содир этишдан иборатдир. Айбдорга нисбатан шундай 
қилмишлари учун илгари маъмурий жазо қўлланилган бўлсаги- 
на қилмиш Ж К 148-моддаси l -қисми билан квалификация кдли­
нади.
Жиноят (ЎзР ЖК 148-модцаси l -қисмида назарда тутилган кдл­
миш) шахс гайриқонуний равишда ишдан бўшатилган ёки ишга 
тиклаш тўғрисидаш суд кэрори бажарилмаган пайгдан бошлаб ту­
галланган деб ҳисобланади.
Ғайриқонуний эканлигини била туриб, ҳомиладор ёки ёш бо­
лани парвариш кдлаёгган аёлни ишга олишдан (масалан, бўш ўрин- 
лар, талаб кдлинадиган иш қоғозлари, ҳужжатлар, тавсифнома ва 
ҳоказолар йўқлигини баҳона кдлиб) бош тортилган ёки у ишдан 
бўшатилган ёхуд штатлар кисҳараяпти, меҳнат унумдорлиги паст 
деган ва ҳоказо баҳоналар билан ишдан бўшатилган ҳолларда айб- 
дорнинг кдлмшпи ЖКнинг 148-моддаси 2-кдсми билан квалифи­
кация кдлиниши лозим.
Айбдорни жиноий жавобгарликка тортиш учун жабрланувчи­
нинг ҳомиладорлик мудцати аҳамиятга эга эмас.
ЖКнинг 148-модцаси 2-қисмида назарда тутилган жиноят ҳоми- 
ладор ёки ёш болани парвариш кдлаёгган аёлни ишга кдбул кдлиш­
дан ғайриқонуний равишда бош тортилган ёки у ишдан бўшатил- 
ган пайгдан тугалланган деб ҳисобланади.
Субъектив томондан жиноят қасддан содир этилади. Жиноят­
нинг содир этилиш мотиви ва кўзланган мақсад жиноятни квали­
фикация кдлиш учун аҳамиятга эга эмас.
Ушбу жиноятнинг субъекти ишга кдбул кдлиш ёки ишдан бўша- 
тшн ҳуқукдга эга бўлган шахс бўлиши мумкин.
155

---

9 -§ . М уаллифлик ёки ихтирочилик ҳуқуқларини бузиш 
(Ў зР Ж К 149-моддаси)
Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 42-моддасида: 
«ҳар кимга илмий ва техникавий ижод эркинлиги, маданият кхгуқ- 
ларидан фойдаланиш ҳуқуқи кафолатланади» деб ёзилган.
Бу жипоятнинг объекти муаллифлик ёки ихтирочилик ҳуқуқи 
ҳисобланади.
Объектив томондан жиноят муаллифлик ҳуқуқини ўзлапггириб 
олиш, ҳаммуаллифликка мажбурлаш, шунингдек, тафаккур мул­
ки объектлари тўғрисидаш маълумотларни улар расман рўйхатдан 
ўтказилгунга ёки эълон қилингунга қадар муаллифнинг розили- 
гисиз ошкор қилинишвда ифодаланади.
Муаллифлик ҳуқуқини ўзлаштириш ўзганинг асарини (тўлиқ 
ёки қисман) ўз номи остида (плагиат) ҳар қандай усул билан 
эълон қилинишидан иборатдир. Илмий, адабий, мусиқий асарни 
эълон қшгаш, кўргазмада намойиш этиш, телевидение орқали 
кўрсатиш, радио эшштириши орқали таништириш ва ҳоказолар 
шундай усулларга киради.
Ҳаммуаллифликка 
мажбурлаш деганда, тафаккур мулки объекги 
устида биргаликда иш олиб учун муаллифлар жамоасига айбдор­
нинг ёки у кўрсатган бошқа шахснинг киритилишига муаллиф­
нинг розилигини олиш мақсадида айбдорнинг ўзи томонидан ёки 
унинг талаб и билан тафаккур мулки объекгини яратишда ишти­
рок этмаган бошқа шахс томонидан тафаккур мулки объекти- 
нинг муаллифига тазйиқ ўтказишнинг турли усулларини тушу­
ниш зарур.
Тафаккур мулки объектлари тўғрисидаги маълумотларни муал­
лифнинг розилигисиз ошкор қилиш деганда, тафаккур мулки 
объекги расман рўйхатдан ўгказилгунга ёки эълон қилингунга қадар 
улар ҳақидаги маълумотлар муаллифнинг розилигисиз бегона шахс- 
ларга етказилишини тушуниш лозим.
Тафаккур мулки объектлари деганда, илмий, адабий, мусиқий, 
бадиий асарларни ёки ихтирочилик ва рационализаторлик таклиф- 
ларини тушуниш зарур.
Таҳлил кдлинаётган жиноят ЖК 149-моддаси диспозициясида 
назарда тутилган қилмшилардан бирортаси содир этилган пайгдан 
бошлаб тугалланган ҳисобланади.
Субъектив томондан жиноят тўғри қасд ният билан содир эти­
лади. Жиноятни содир этишдан кўзланган мақсад ва унинг содир
156

---

этилиш мотивлари жиноятни квалификация қилшцца аҳамиятга 
эга эмас.
Ушбу жнноятпипг субъекти 16 ёшга тўлтан ҳар қандай ақли расо 
шахс бўлинш мумкин.

---

1. Фуқароларнинг тенг ҳуқуқлилигини бузиш нималарда ифо­
даланади?
2. Фуқароларнинг уй-жойга нисбатан дахлеизлиги бўйича жи­
ноий жавобгарликнинг шартлари нималарда ифодаланади?
3. Қдндай ҳолатларда уй-жой дахлеизлиги бўйича фуқаролар 
жиноий жавобгарликка тортилмащщ?
4. Хат-ёзишмалар, телефонда сўзлашув, телеграф хабарлари ёки 
бошкэ хабарларининг сир сақланиши тартибини бузиш тушунчаси. 
Унинг юридик таҳдили қандай бўлади?
5. Фуқэроларнинг мурожаатлари тўгрисидаги қонун ҳужжатла- 
рини бузиш деганда нимани тушунасиз?
6. Фуқарони давлат органига, корхона, муассаса, ташкилот ёки 
жамоат бирлашмасига мурожаат қилганлиги ёки мурожаатда баён 
этилган танқид учун мансабдор шахс томонидан таъқиб қилиш 
тушунчаси ва жавобгарлик масаласи қандай ҳдл қилинади?
7. Виждон эркинлиги тушунчаси. Виждон эркинлигини бузиш 
ва унинг учун жиноий жавобгарлик масаласи қандай?
8. Сайлов ёки референдум ташкил кдлиш, уларни ўгказиш тўғри- 
сидаги ҳужжатларни бузиш ва жиноий жавобгарлик масаласи кан­
дай ҳал қилинади?
9. Сайлов ҳуқуқини ёки ишончли вакил ваколатларини амал­
га оширишга тўсқшишк қилиш ҳаракатлари нималарда ифода­
ланади?
10. Фуқароларининг референдумда эркин иштирок этишларига 
зўрлик ишлатиш, қўрқитиш, алдаш ёки огдириб олиш ггўли билан 
тўсқинлик қилиш деганда нимани тушунасиз?