Ўзбекистонда хотин-қизлар ҳУҚУҚларини таъминлашнинг ташкилий-ҳУҚУҚИЙ

III. Хотин-қизлар ҳуқуқларига оид халқаро нормаларни 
бажариш бўйича давлат мажбуриятлари
Ўзбекистон Республикаси халқаро ҳамжамиятнинг тенг ҳуқуқли аъзоси сифатида сўнг­
ги йилларда халқаро ҳуқуқнинг, жумладан, унинг хотин­қизлар ҳуқуқларига оид қои да­
ларининг фаол субъектларидан бирига айланди. Маълумки, хотин­қизлар ҳу қуқ ларини 
таъминлаш ва ҳимоя қилишда парламент томонидан ратификация қилинган Хотин­
қизлар ҳуқуқлари камситилишининг барча шаклларига барҳам бериш тўғрисидаги кон­
венция муҳим ўрин тутади (CEDAW Конвенцияси).
БМТнинг 1979 йил 18 декабрида қабул қилинган Хотин­қизлар ҳуқуқлари камситили­
шининг барча шаклларига барҳам бериш тўғрисидаги конвенциясини Ўзбекистон Пар­
ламенти 1995 йил 6 майда ратификация қилди.
Конвенциянинг бажарилиши устидан назоратни БМТнинг айнан хотин­қизлар ҳуқуқлари 
билан шуғулланадиган Хотин­қизларга нисбатан барча камситишларга барҳам бериш 
қўмитаси амалга оширади. Хотин­қизлар ҳуқуқлари таълим олиш, сиёсий ҳаётда иштирок 
этиш, бандлик, соғлиқни сақлаш, иқтисодиёт соҳаларида тенг муносабатда бўлиш ҳуқуқини, 
шунингдек, жинсий эксплуатациядан озодлик ва тенгсизликни бартараф қилишга доир 
вақтинчалик махсус чораларга доир ҳуқуқларни ҳам қамраб олган. Ушбу Конвенция жин­
сий камситишларга дуч келадиган барча хотин­қизлар учун муҳим аҳамиятга эга.
Хотин­қизларга нисбатан барча камситишларга барҳам бериш қўмитаси қуйидаги мод­
даларни «уларнинг индивидуал ҳуқуқ ва эркинликларининг амалга оширилиши учун 
монелик қилади» деб эътироф этган: 12­модда (соғлиқни сақлаш тўғрисида), 16­модда 
(оила ва никоҳ муносабатларида камситишларга йўл қўйилмаслик тўғрисида), 15­модда 
(хотин­қизлар ва эркакларнинг қонун олдида тенглиги тўғрисида).

---

8 • Ўзбекистонда хотин-қизлар ҳуқуқларини таъминлашнинг ташкилий-ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш
Иштирокчи давлат, ўз ҳудудида Конвенциянинг бажарилиши юзасидан ўзининг даврий 
миллий маърузаларини тақдим этиш билан БМТнинг тегишли органи томонидан сиё­
сий баҳо ва тавсиялар олади.
Ўзбекистон Республикаси давлат мустақиллигига эришгандан сўнг ўтган 17 йил мобай­
нида инсон ҳуқуқларига оид 69 халқаро­ҳуқуқий актни (жумладан, БМТнинг олтита 
асосий конвенциявий ҳужжатини) ратификация қилди. Уларнинг аксарияти хотин­
қизларнинг ҳуқуқ ва асосий эркинликларини таъминлаш масалаларига дахлдордир.
Ўзбекистон Республикаси ҳукумати Қўмитага Хотин­қизлар ҳуқуқлари камситилиши­
нинг барча шаклларига барҳам бериш тўғрисидаги конвенциянинг бажарилиши юзаси­
дан уч марта миллий даврий маърузасини тақдим этди. Шундан сўнггиси 2008 йилнинг 
август ойида топширилган.
Ўзбекистон Республикаси CEDAW Конвенциясини ратификация қилганидан сўнг ушбу 
ҳужжатда ўз аксини топган ҳуқуқларни амалга оширишга қаратилган бир қатор мил­
лий механизмларни ишлаб чиқди. Оналик ва болаликни ҳуқуқий, иқтисодий, ижти­
моий ҳимоялаш, хотин­қизларнинг моддий аҳволини тағин ҳам юксалтириш, жамият 
ҳаётининг барча жабҳаларини ислоҳ қилишда хотин­қизлар иштирокини янада кенгай­
тириш учун яратилган барча шароитни изчил такомиллаштириш Ўзбекистон Республи­
каси давлат сиёсатининг устувор йўналишларидандир.
Ўзбекистон Республикасининг тегишли қонунлари, Президент фармонлари, қарорлари, 
ҳукумат қарорлари, давлат дастурлари хотин­қизларнинг сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий 
мавқеини янада яхшилашга қаратилгандир. Бугунги кунда Ўзбекистонда хотин­қизларнинг 
ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлашнинг қонуний асослари яратилган ҳамда хотин­қизлар 
ҳуқуқлари ҳимоясининг институционал тизими шаклланганини қатъий ишонч билан айтиш 
мумкин. БМТнинг Хотин­қизлар ҳуқуқлари камситилишининг барча шаклларига барҳам 
бериш тўғрисидаги конвенциясига биноан миллий қонунчиликни ислоҳ қилиш бўйича 
берган тавсияларини амалга ошириш юзасидан республикада хотин­қизларни бевосита 
ва билвосита камситишларни бартараф этишга йўналтирилган зарур чоралар кўрилмоқда. 
Мамлакатда қонун чиқарувчи ва ижро ҳокимияти даражасида хотин­қизларнинг мавқеини 
янада мустаҳкамлашга доир миллий механизмлар изчил такомиллаштириб борилмоқда, 
шунингдек, Хотин­қизлар ҳуқуқлари камситилишининг барча шаклларига барҳам бериш 
тўғрисидаги конвенция қоидалари асосида давлатнинг аниқ мақсадга йўналтирилган сиёсати 
ҳисоботи ва мониторинги миллий механизми ишлаб чиқилиб, фаол амалга оширилмоқда.
Хусусан, 2006 йилда Ўзбекистон томонидан иккинчи ва учинчи қўшма маърузалар тақ­
дим этилганидан сўнг Қўмита ҳукуматга ўзининг Якуний тавсияларини юборди. Унда 
Қў мита томонидан қуйидаги масалаларга эътибор қаратилган:
1. Хотин­қизларга нисбатан камситишларнинг олдини олиш бўйича қонунчилик 
ислоҳотларида ривожланишнинг пастлиги;
2. Судлар қарорларида Конвенция қоидалари ҳақида маълумотларнинг камлиги 
ҳуқуқни муҳофаза қилиш органларининг Конвенция қоидалари ва Қўмитанинг 
умумий тавсияларини яхши билмаслигидан далолат беради;

---

Ўзбекистонда хотин-қизлар ҳуқуқларини таъминлашнинг ташкилий-ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш • 9
3. Хотин­қизлар қўмитасининг тегишли даражасидаги мавқега эга эмаслиги (ҳукумат 
тузилмаларига таъсири масалаларида) ва давлат мустақиллиги қўлга киритилгани­
дан сўнг ўзбек хотин­қизлари ҳолатига ижобий таъсир кўрсатаётган айрим нодавлат 
ташкилотлари фаолиятининг тугатилиши;
4. Хотин­қизлар ва эркакларнинг оила ва жамиятдаги роли ва мажбуриятларига нис­
батан шаклланган патриархал муносабатларнинг ва нотўғри салбий фикрларнинг 
(ақидаларнинг) сақланиб қолгани;
5. Оилаларда зўравонликнинг мавжудлиги, хотин­қизларни ҳимоя қиладиган аниқ 
бир қонуннинг йўқлиги, зўравонлик содир этган айбдор шахсларнинг таъқиб этил­
маслиги ва жазосиз қолиши;
6. Сиёсат ва давлат тизимида ҳамда барча соҳалардаги бошқарув лавозимларида хотин­
қизларнинг нисбатан камлиги;
7. Хотин­қизлар ва болалар савдоси ҳамда меҳнатидан фойдаланишга барҳам берил­
маганлиги;
8. Одам савдосидан жабрланганлар ҳимоясининг талаблар даражасида эмаслиги;
9. Меҳнат бозорида жинсий камситишга тўла барҳам берилмаганлиги ва оқибатда 
хотин­қизларнинг нисбатан камрок иш хаки олиши;
10. Вилоятларда яшовчи қишлоқ хотин­қизларининг аҳволига оид маълумотларнинг 
етарли эмаслиги, ер эгалари бўлган мулкдор хотин­қизларнинг камлиги;
11. Балоғотга етмаганлар ўртасида никоҳдан ўтганлар мавжудлиги.
Ушбу тавсияларни учта асосий гуруҳга ажратиш мумкин: хотин­қизларнинг сиёсий ҳу­
қуқ ларини, ижтимоий­иқтисодий ҳуқуқларини таъминлаш, шунингдек хотин­қиз лар ни 
оилада содир этиладиган зўравонликлардан ҳимоя қилиш. Сиёсий­ҳуқуқий вазият ай­
нан мана шу мантиқ асосида таҳлил қилиниб, тегишли хулосалар ва уни такомиллаш­
тириш юзасидан тавсиялар берилмоғи керак.