«Ўзбекистон темир йўллари» датк

                        t.f. n., dos.  A.N.Krasin – 

Тoshkent temir yo’l  

                        muhandislar instituti «Ko’priklar va tonnellar»  

                        kafedrasi.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тoshkent temir yo’l muhandislari instituti, 2011 y.  

---

 

3 

 BOB I

. ТEMIR VA AVTOMOBIL YO’LLARIDAGI KO’PRIKLAR 

 

1.1. Тemirbeton ko’priklarning qo’llanish sohasi, asosiy tizimlari va 

materiallari 

 

Тemirbeton  ko’priklarning  tavsifi  va  qo’llanish  sohasi.  Тemirbeton 

nafaqat  ko’priklarda,  balki  boshqa  sun’iy  inshootlarda  ham  keng  ko’lamda 

qo’lanilmoqda.  Hozirgi  kunda  temirbeton  eng  muhim  materiallardan  bo’lib, 

yig’ma temirbeton  esa  zamonaviy industrial  qurilishning asosini  tashkil  qiladi. 

Oddiy  armaturali  (oldindan  zo’riqtirishsiz)  temirbeton  ko’priklarning  oraliq 

qurilmalarining  cho’zilish  zonasida  sodir  bo’lgan  deformatsiyalar  foydalanish 

bosqichida  betonning  chegaraviy  cho’ziluvchanligidan  ortiq  bo’lgan  hollarda 

yoriqlar paydo bo’ladi. Buning oldini olish uchun yoriqlarning ruhsat etiladigan 

chegaraviy  ochilish  o’lchami  cheklanadi.  Shu  o’rinda  ishchi  armatura  sifatida 

yuqori  mustahkamli  po’latni  ishlatish  imkoniyati  yo’q  bo’lib,  tejamliroq  va 

yengilroq  temirbeton  konstruksiyaga  erishish  iloji  bo’lmaydi.  Yoriqlarning 

ochilishi  chegaraviy  qiymatlaridan  ortiqroq  bo’lgan  holatlarda,  ko’pdan-ko’p 

turli-tuman  shakllar  olish  imkonini  beribgina  qolmay,  yuqori  mutahkamli 

materialllarni  ishlatish  imkoniyatini  yaratadigan  oldindan  zo’riqtirilgan 

temirbeton  konstruksiyalarni  qo’llamoq  lozim  bo’ladi.  Oddiy  temirbetonda 

cho’zilish  zonasidagi  beton  asosan  po’lat  armaturani  muhofazalash  uchun 

zarurdir. 

Oldindan 

zo’riqtirilgan 

temirbeton 

konstruksiyalarda 

po’lat 

armaturaning o’rni betonning cho’zilgan zonasini doimiy siqilishga duchor qilib 

turishdadir.  Sindiruvchi  yuklarga  yaqinlashgan  sari  oldindan  zo’riqtirilgan 

armatura  xuddi  oddiy  temirbetonli  konstruksiyalardagi  kabi  ishlaydi.  Betonda 

oldindan  zo’riqishni  sodir  qilish  uchun  yuqori  mustahkamlikka  ega  simli  yoki 

sterjenli  armatura  (vaqtincha  qarshiligi  1000  MPa  gacha)  qo’llaniladi.  Yuqori 

mustahkamli  armaturani  zo’riqtirish  po’latni  1,5  –  2,5 barobar  tejash  imkonini 

beradi.  Shu  o’rinda  betondagi  cho’zuvchi  bosh  kuchlanishlarning  kamayishi 

evaziga uni ham tejashga erishiladi. 

Тemirbeton  ko’priklarning  eng  yaxshi  variantini  qidirishning  asosiy 

mezoni  uning  narhi  va  ekspluatatsion  xossalaridir.  Kichik  oraliqlar  uchun 

temirbeton  oraliq  qurilmalar  metall  oraliqlaridan  tejamliroqdir.  Oraliqlari  27,6 

m gacha bo’lgan temir yo’l ko’priklari uchun, zavod va poligonlarda industrial 

usulda yasaladigan turkumiy (bit xil tipdagi) temirbeton oraliq qurilmalar keng 

miqyosda  qo’llaniladi.  O’rta  va  katta  ko’priklar  individual  loyihalar  bo’yicha 

quriladi

.  Тemirbetonning  asosiy  afzalliklaridan  biri  ko’priklar  elementlarini 

ixtiyoriy tarhli ko’ndalang kesimli qilib yasash imkoniyati mavjudligidadir.