«Ўзбекистон темир йўллари» датк

k 

kuchlanish bilan cho’zish orqali uni 

mutanosiblik chegarasini oshirishga 

asoslangan.  

σ

k 

kuchlanish bilan qayta 

cho’zilganda, 

uning oquvchanlik 

chegarasi ko’tariladi (2-egrilik).     

 

Armaturali sterjenni ketma-ket kichrayadigan teshikdan zo’rlab sug’irish 

yo’li bilan ham mexanik usulda puxtalasa bo’ladi. Bunda  

σ

s

  – 

ε

s

  bog’lanish 

deyarli armatura uzilishigacha to’g’ri chiziqli bo’lib qoladi (3-egrilik) va bu 

uning me’yoriy qarshiligi qilib qabul qilinadi.  

Po’lat armaturani 3...5 % ga cho’zilsa, uning ichki kristall tuzilishi ma’lum 

darajada o’zgaradi, bu o’zgarish armatura mustahkamligini oshiradi. Armatura 

qayta cho’zilsa, cho’zilish diagrammasi boshlang’ich diagrammadan farq 

qiladi. 

Ma’lumki, po’latning asosiy fizik-mexanik  xossalari material namunasini 

cho’zishga  sinash  jarayonida  olinadigan  «kuchlanish  –  deformatsiya» (

σ  –  ε) 

diagrammasida  o’z  aksini  topadi.  Bu  diagrammaga  ko’ra  armatura  po’latlari 

quyidagi turlarga bo’linadi: 

1. Oqish chegarasi aniq ko’rinadigan yumshoq po’latlar; 

2. Oqish chegarasi aniq ko’rinmaydigan o’tda toblangan po’latlar; 

3. Deyarli uzilgunga qadar «

σ–ε» diagrammasida chiziqli bog’lanishga ega 

bo’lgan o’ta mustahkam po’latlar. 

Po’latning asosiy mustahkamlik tavsiflari quyidagilardir: 

 – birinchi turdagi po’latlar uchun oqish chegarasi 

σ

u

 elastiklik chegarasida 

bo’ladi (1.2,a-rasm);  

–  ikkinchi  va  uchinchi  turdagi  po’latlar  uchun  shartli  oqish  chegarasi 

σ

0,2

 

(bu kuchlanishning shunday qiymatiki, namunaning qoldiq deformatsiyasi 0,2% 

ni tashkil etadi), shartli elastiklik chegarasi bo’ladi (1.2,b-rasm); 

–  po’latning  vaqtli  qarshiligi  (mustahkamlik  chegarasi)  – 

σ

su

,  uzilishidagi 

---

 

15 

chegaraviy uzayish va h.k. 

Kam  uglerodli  po’latlarda  oqish  maydonchasi  mavjud  bo’lib,  plastikligi 

20%  ni  (

ε

n

=20%)  tashkil  etadi.  Mo’l  uglerodli  po’latlarni  plastikligi  ikki 

marotaba  kam  bo’ladi.  Chegaraviy  uzayishi  qisqa  bo’lgan  armaturalar  mo’rt 

bo’lib, yuk ta’sirida birdaniga uzilishi, natijada konstruksiya buzilishi mumkin. 

Plastiklik  xossalari  yuqori  bo’lgan  po’latlar  temirbeton  konstruksiyalarining 

ishlashi  uchun  qulay  sharoit  yaratadi;  statik  noaniq  tizimlarda,  shuningdek, 

dinamik kuchlar ta’sirida buning ahamiyati ayniqsa kattadir. 

Me’yoriy  xujjatlarda  armaturaning  uzilishidagi  nisbiy  uzayishining  eng 

kam miqdori beriladi. Bu qiymatlar A–I – 25%; A–II – 19%; A–III – 14%; A–

IV – A–VI – 6% ga va termik mustahkamlangan armaturalar uchun esa At–IV; 

At–V; At–VI nisbiy uzayishi 8,7 va 6% ga teng. 

Yumshoq  po’latlar  (A–I,  A–II,  A–III)  oddiy  haroratda  tob  tashlamaydi. 

Yuqori uglerodli armaturalar esa betonga o’xshab tob tashlash xususiyatiga ega. 

O’tda toblangan armaturalarni payvandlash yaramaydi, chunki bunda armatura 

qiziganda mustahkamligi pasayadi.