Ўзбекистон тарихи хрестоматия

Обишир I ва V ғор манзилгоҳлари. 
Бу ёдгорликлар Фарғона вилоятида, 
Сўх дарёсининг юқори қисмида жойлашган. Обишир I бошқа ғорлардан 
шарқроқда жойлашган бўлиб, сойнинг ҳозирги сатҳидан тахминан 250-300 м 
баландликдадир. Ёдгорликлар 1966 йили топилган ва кейинги йилларда 
ўрганилган. Асосий қазишма ишлари Обишир I ва V да олиб борилган. Обишир 
I ғорининг эни 25,5 мбўлиб, баландлиги 12 м. Обишир V ғори Обишир I дан 200 
м ғарбда. Унинг эни 8 м, баландлиги 10 м. Ҳар иккала ғорнинг ҳам оғзи жанубга 
қараган
2
. 
Обишир V да олиб борилган тадқиқотлар унинг учта маданий қатламдан 
иборат эканлигини аниқлаш имконини берди. Қуйи қатлам шағал тошлардан 
1
Исламов. К выделению. Б. 16-38.
2
Исламов. Обиширская культура.

---

35 
иборат бўлиб, соф қатлам билан ажралган. Обишир I ғорини қазиш вақтида 
ҳайвон суяклари қолдиқлари ҳам топилган. Улар одатдагидек яхши сақланмаган 
ва майда бўлакларга бўлиниб кетган. Аниқлаш мумкин бўлган суяклар кам. 
Улар асосан ўртача катталикдаги ҳайвонларнинг найчасимон суякларидир. 
Аммо тош қуроллар жуда кўп. Афтидан, Обишир I ғори овчиларнинг қисқа 
муддатли лагери бўлган. Бошқача қилиб айтганда, бу ерда кўпроқ ўлдирилган 
ҳайвонлар гўштини тақсимлаш эмас, балки қурол ясаш ишлари олиб борилган. 
Юқорида айтилган хулосалардан келиб чиқиб, Обишир I ни манзилгоҳ-устахона 
деб фараз қилиш мумкин. 
Обишир I ва Обишир V манзилгоҳлари бир-бирига яқин жойлашган 
бўлишига қарамасдан, уларнинг стратиграфияситурличадир. Обишир V нинг 
тупроқ кесмаларида қум кўпроқ, Обишир I да эса соғ тупроқ кўпроқ учрайди. 
Бунга сабаб манзилгоҳларнинг сой ўзанидан ҳар хил масофада ва сойнинг ҳар 
хил томонида жойлашганлигидир. 
Обишир V топилмалари Обишир I никидан кўпроқ. Бу топилмаларнинг 
катта қисми тўқ-кулранг қумлоқли тошлардан ясалган ва 1-маданий қатламдан 
топилган. Манзилгоҳ 2 ва 3-маданий қатламларининг баъзи жойларида ҳам 
топилмалар кўп. Тош қуроллар орасида пластинкалар ва микропластинкалар 
ажралиб туради. Шунингдек, нуклеуслар ва тош учириндиларидан ишланган 
қуроллар ҳам катта фоизни ташкил қилади. Аммо ишлов берилган тошларнинг 
энг катта қисми тош учириндиларидир. 
Обишир V дан топилган тош қуроллар ҳам Обишир I даги каби хом 
ашёдан ишланган. Бу ерда қайроқ тошлардан ишланган қуроллар кўп бўлиб, 
уларнинг асосий қисми нуклеусдир. Қайроқ тошнинг сифати ёмон бўлишига 
қарамасдан, ибтидоий одамлар улардан бошланғич хом ашё сифатида унумли 
фойдаланганлар. Кўпгина микропластинкалар ҳам ана шу қайроқ тош 
нуклеуслардан чақмоқлаб олинган. Маданий қатламларнинг қалинлигига қараб, 
ғорнинг кириш қисмиузоқ вақт давомида ибтидоий одамларнинг турар жойи 
бўлганлигини айтиш мумкин. Обишир V да ҳаёт Обишир I дагига нисбатан 
унумлироқ бўлган. Топилмалар характери, ҳайвон суяклари кўплиги ва тош 
қуроллар турлилигига қараб, Обишир I ни ҳам манзилгоҳ-устахона дейиш 
мумкин.