Ўзбекистон табиий

Таянч термин ва тушунчалар:
тоғ система, тоғ оралиғи, 
тоғ олди, ботиқ, параллел терасса, камбар, қояли тоғ, тоғ тугуми, дара, 
тоғ узели, платосимон. 
Географик номлар:
 
Чотқол-Қурама, Нурота-Туркистон, 
Ҳисор-Зарафшон, Талас Олатоғи, Сайрам, Чапчама, Оҳангарон 
платоси, Ғовасой, Мўғилтоғ, Ақтоғ, Сангзор, Чумқор тоғ, Бойсунтоғ, 
Яккабоғ, Ғузор, Кўҳитангтоғ, Сурхонтоғ, Боботоғ, Кўҳитангтоғ, 
Чакилқалон, Тахтақорача давони, Қоратепа тоғ, Зиѐвуддин-
Зирабуло.қ
 
 
Савол ва топшириқлар: 
 
1.
Ўзбекистонда Тяншян таркибига кирувчи тоғ системалари
харитадан ажратинг.
2.
Чотқол-Қурама тоғ системаси ҳақида маълумот беринг. 
3.
Нурота-Туркистон тоғ системаси ҳақида маълумот беринг. 
4.
Ҳисор-Зарафшон системаси ҳақида маълумот беринг. 

---

66 
Тоғ оралиги ва тоғ олди ботиқлари
. Булар тоғ дарѐларининг 
конуссимон ѐйилмаларидан ҳосил бўлган, рельефи тўлқинсимон, ўр-
қирли қия тоғ олди текисликларидан ва йирик дарѐларнинг юзаси 
бироз қия террасаларидан иборат текисликлардир. 
Ўзбекистондаги энг катта тоғ оралиги ботиқларидан бири 
Фарғона водийсидир. Водийни ғарбда Мўғилтоғ, шимоли-ғарбда 
Қурама, Чотқол, шарқда Фарғона, Отўйноқ, жанубда Туркистон ва 
Олой тоғ тизмалари ўраб туради. Водий фақат ғарб томонда 
торгина(эни 9-40км.) «Хўжанд» йўлаги орқали Далварзин ва 
Мирзачўл текисликларига туташиб кетади. Ер юзаси Ўзбекистон 
қисмида паст-баланд текисликдан иборат, водий шарқдан марказига 
ва ғарбга томон пасайиб боради(Кампироватда 812м.дан Хўжандда 
320 м.гача). Фарғона ботиғини ўраб турган адирларнинг денгиз 
сатҳидан баландлиги 600-1200м. Адирлар ортидаги тоғ олди (1200-
2000м) ва тоғ зонаси (2000-5000м.) қўшни давлатлар ҳудудида 
жойлашган. Фарғона водийсини Сирдарѐ бир-бирига тенг бўлмаган 
икки қисмга-шимолий ва жанубий қисмларга бўлиб туради. Жанубий 
Фарғона кенг тоғ олди текисликлари ва Сирдарѐнинг учинчи 
террасасидан иборат. Шимолий Фарғонада эса тоғ олди текислиги 
жуда энсиз, дарѐнинг учинчи террасаси умуман йўқ. Тоғ олди 
текислигини Сирдарѐ ўзани кесиб ўтиб, баландлиги 20 метрлик 
жарлик орқали дарѐнинг иккинчи таррасаси билан қўшилган. 
Фарғона ботиғи атрофини лѐссли баланд текисликлар-адирлар 
ўраб туради. Улар неоген ва тўртламчи даврларда ҳосил бўлган 
конгломерат, қумтош, мергел ва қумоқлардан ташкил топган бўлиб, 
усти лѐсс ва лѐссимон қумоқлар билан қопланган. Адир тепалари 
сойлар, қуруқ жарлар билан парчаланган. Водийнинг шимоли-ғарбида 
ва жануби-шарқида адирлар паст тоғлардан адир орти ботиқлари 
билан ажралиб туради. Бу ботиқлар тоғлардан оқиб тушаѐтган 
сойларнинг конуссимон ѐйилмалари билан қопланган.