Ўзбекистон статистика ахборотномаси

Creative 
Common
(
CC
) туридаги лицензиялар, очиқ дастурий таъминот учун жамоавий 
лицензияни кўзда тутадиган 
General Public License 
(
GPL
). 

Бизнес-моделларнинг трансформатсияси
. Рақамли иқтисодиёт янги 
бизнес-моделларда намоён бўлади ва бу бозорнинг бошқа иштирокчиларда 
ўзига ҳос бўлган занжирли реакция ҳосил қилади. Булар ичида энг 
оммабоплари – кастомлаштирилган маҳсулот ва ҳизматларга бўлган интилиш, 
персоналлаштирилган ҳизматлар олиш истаги, компаниянинг ривожланиш 
стратегиясига электрон тижорат воситаларини жалб қилш ҳамда 
Freemium 
Model, Free to Play, Print on Demand, Full Craudsorsing, Danation
каби 
рақамли бизнес архитектураларидан фойдаланишдир [3]. Ишлаб чиқарувчи 
фирмаларнинг интернет орқали бевосита сотувларни ташкил қилиши, 
электрон витриналардан фойдаланиш, тармоқ ва тармоқлараро виртуал 
биржаларни ташкил қилиш, омборларсиз ишлаш имконияти (
drop shopping
) ва 
заҳираларни талабга биноан қондириш (
on-demand
). 

Олий таълим муассасалари тайёрлаб берган мутахассисларнинг 
билимини замонавий талаблар даражасида оширишга эришиш
. Чунки 
ҳозирги даврда олий таълим олган мутахассисларнинг билим даражаси олий 
мактабни тугатгандан сўнг, атиги икки йилдагина 50% га эскириб қолмоқда. 

Ҳозирги вақтда анчагина оммавий бўлиб кетаётган уй-офисларда 
ишлаш имконияти
, яъни, рақамли иқтисодиёт кўпчиликни уйдан кетмаган 
холда, компания, фирма ёки ташкилотларда тўлақонли ишлаш имконини 
яратади (
gigeconomy, freelancing
кабилар) [4]. 
Кўплаб ривожланган мамлакатлар, рўй бериши лозим бўлган ўзгаришлар 
муқаррарлигини тўла тушуниб, иқтисодиётни рақамлаштириш томон жадал 
ҳаракатни онгли равишда бошламоқдалар. Бу йўналишни биринчилардан 
бўлиб маълум қилган АҚШ, Япония, Корея ва Хитой бугунги кунда рақамли 
пойгада норасмий етакчилар саналади. Улардан кейинги ўринларда Буюк 
Британия, Европа Иттифоқи мамлакатлари, Австралия, Белоруссия ва 
бошқалар туради. Бу далилларни бирлаштирган ҳолда қайд этиш жоизки, 
биронта мамлакатда, жумладан, етакчи мамлакатларда ҳам рақамли 
иқтисодиёт ўзи нима эканлиги ва у келажакда қандай оқибатларга олиб 
келиши мумкинлиги ҳақида тўлақонли фалсафий тушунча йўқ. Кўриниб 
турибдики, рақамли иқтисодиёт деганда, кўплаб мамлакатлар иқтисодий 
муносабатлар ва бошқарувнинг янги шаклларини эмас, балки, истеъмолчилар 
билан коммуникация қилиш ва тўловларнинг янги электрон рақамли 
шаклларинигина тушунишади, ҳолос. Афтидан, кўпчилик мамлакатлар 
рақамли иқтисодиётни онгли равишда ташкил этмайди, балки мавжуд 

---

Давлат статистика қўмитасининг “Ўзбекистон статистика ахборотномаси” илмий электрон 
журнали. 2019 йил, 2-сон 
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 
6 
иқтисодий муносабатларни рақамлаштириш жараёни билан шуғулланади, 
холос. Бу фаолият, эскирганлик даражаси яққол кўзга ташланиб турганига 
қарамай, рақамли иқтисодиёт тузишнинг мақсадли йўналтирилган жараёни 
ҳисобланмайди. Иқтисодиётни рақамлаштириш жараёнининг баъзи етакчи 
мамлакатлари эса қарама-қарши ёндашувларни танлаб олишган [3]. Масалан, 
АҚШ бозор йўналишини, Хитой эса режали иқтисодиётни танлаб олган. 
Қолган мамлакатлар маълум бир оралиқ вариантларга риоя қилишади. Шуни 
алоҳида айтиб ўтишни керакки, худди Хитой каби, АҚШ дастури нуқтаи 
назаридан 
ҳам 
иқтисодиётни 
рақамлаштириш 
жараёнида 
биз 
глобаллашувнинг янги босқичини кўрамиз. Дунёдаги энг кучли иккита 
иқтисодиёт сифатида АҚШ ва Хитой учун глобаллашув фойдали, чунки 
иқтисодий жиҳатдан кучлироқ бўлган ўйинчи доимо ўз устунлигини намойиш 
этиш имкониятига эга бўлади. Агар АҚШ нинг бу соҳадаги стратегиясини 
батафсилроқ кўриб чиқадиган бўлсак, рақамли иқтисодиётни ташкил қилиш 
жараёнини тўрт асосий блокка ажратиш мумкинлиги маълум бўлиб қолади: 
1.Рақамли иқтисодиётни ривожлантириш шарт-шароитларини яратиш 
(