Ўзбекистон Республикасида мустақил пул тизимининг жорий қилиниши

Pul tizimining uchinchi bosqichi 1994 iyuldan to hozirgi kungacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 122 – moddasi va «O‘zbekiston Respublikasi Davlat mustaqilligining asoslari to‘g‘risida»gi qonunning 11 – moddasi, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1993 yil 3 sentyabrdagi 952 – XI – sonli qaroriga muvofiq 1994 yil 1 iyuldan boshlab O‘zbekiston Respublikasi hududida qonuniy to‘lov vositasi bo‘lgan milliy valyuta «So‘m» muomalaga kiritildi.
Bank muassasalari tomonidan 1994 yil 1 iyul holatiga ko‘ra mulkchilik shaklidan qat’i nazar, respublika hududida ro‘yxatga olingan yuridik shaxslarning hisob – kitob va joriy hisobvaraqlaridagi barcha pul mablag‘larini, shuningdek, inventarlash va buxgalterlik hisobi ma’lumotlari asosida 1000 so‘m – kupon – 1 so‘m nisbatida barcha asosiy va aylanma fondlarning balans qiymati, boshqa moddiy boyliklar, debitorlik va kreditorlik qarzdorliklari, byudjetga qarzdorlik hamda bank balansi aktiv va passivlarining barcha qolgan moddalari, respublika va mahalliy byudjetlar mablag‘lari qoldiqlari, shuningdek, tashkil topish manbalaridan qat’i nazar, byudjetdan tashqari fondlarning mablag‘lari to‘lig‘icha qayta hisoblandi.
Vazirlar Mahkamasining 1993 yil 12 noyabrdagi 550-sonli "O'zbekiston Respublikasi hududida parallel to'lov vositasi sifatida so'm kuponlarni joriy etish to'g'risida" gi qaroriga muvofiq, ortiqcha rubl ta'minotidan himoya qilish va aholiga pulni o'z vaqtida to'lashni ta'minlash maqsadida, 1961 yildan 1992 yilgacha amalda bo'lgan Sovet rubli o'rniga, 1993 yil 15 noyabrdan boshlab 1: 1 nisbatda so’m kupon taqdim etildi.
Barcha 1, 3, 5, 10, 25, 50, 100, 200, 500, 1000, 5000, 10000 so’m kupon banknotalarning old tomonida O'zbekistonning gerbi va pullari tasvirlangan, orqa tomonida Samarqand shahridagi Registon maydonidagi Sherdor madrasasi joylashgan. Sum kuponlar Angliyaning Harrison & Sons Ltd tomonidan chop etilgan.
Sum kuponlari 9,5 oy davomida muomalada bo'lgan va 1994 yil 1 iyuldan boshlab, O'zbekiston milliy valyutasi muomalaga kiritilganidan so'ng, ular 1994 yil 1-avgustgacha amal qilgan.
Shuni ta'kidlash kerakki, muomalaga kiritilgan kundan boshlab 1 AQSh dollari valyuta ayirboshlash summasi 7 so'mni tashkil etdi.
1994 yilda muomalaga kiritilgan 100 so'mgacha bo'lgan barcha banknotalar Germaniyaning Giesecke & Devrient kompaniyasining bosmaxonasida bosilgan (hozir bu erda evro chop etilgan). 1997 yilda muomalaga kiritilgan 200 so'mdan boshlab keyingi barcha banknotalar Toshkent davlat "Davlat Belgisi" davlat kompaniyasida bosilgan.
Sum tangalari. So'm qiymati tushishi bilan nominal qiymati past bo'lgan qog'oz pullarni muomalada ushlab turish uchun u tanga shaklida so'mga aylantirildi. Xususan, 1997 yilda birinchi marta 1, 5 va 10 so'mlik tangalar muomalaga chiqarildi. Ushbu shaklda tanga sumlari 1998, 1999 yillarda zarb qilingan. 2000 va 2001 yillarda 1, 5 va 10 so'mlik tangalar hajmi kichraytirildi va dizayni o'zgartirildi.