Bog'liq zbekiston respublikasida jismoniy madaniyat tizimini rivojlanis
3. Õquvchilar kõtarayotgan oğirlikni o'zgartirish Har xil sport snaryadlari. oğirligi turlicha: shtanga. yadro.
gantcllar yoki har xil tasmalar. qopchiqlar yordamida sportchilar shaxsiy oğirliklarini oshiradi yoki yengillashtinidi.
4. Mashqlarni bajarish sharoilini õzgarlirish Qattiq yerda, qumda, qorda, tcpalikka va pastlikka yugurishlar har xil kattalikdagi jismoniy yukni bcradi.
5. Sherigining qarshiligi va õz-õziga qarshilik kõrsafish Birinchisiga — juft mashqlarni bajarish orqali erishiladi,
ikkinchisiga — muskullarni bir vaqtda taranglatuvchi mashqlarni
mustaqil bajarish orqali erishiladi. Õz-õziga qarshilik
kõrsatishni oshirish mashqlariga chuqurlikka sakrash misol bõla
oladi.
6. Mashqlarni bajarish tezligi Eng qulay tezlik mashqlarni uzoq rnuddat bajarish imkonini
beradi. Tezlikni oshirish jismoniy yuklamani kõpa\iiradi va
bajarilayotgan mashqlarning soni ozayishiga olib keladi. biroq
tezlikni, tezlik chidamini tarbiyalaydi, (czlik kuchini vujudga
keltiradi. Alohida mashqlar tezligini haddan tashqari pasaytirib
yuborishlik yuklamaning ortishiga olib
108
keladi. Ickin kuchning õsishini ta’minlaydi, muskulning
sezuvchanligini oshiradi va natijada harakatlarning takomillasluiviga olib keladi. Bu maqsadda. masalan, sckin õtiribturishdan foydalaniladi.
7. Mashqni hajarish vaqti õqituvchi 5 daqiqa davomida yugurishni vazifa qilib beradi.
Yugurish tczligi va masofaning uzunligi õquvchilar tomonidan
boshqariladi. Chidamlilikni oshirish shunga olib keladiki,
õquvchi bir necha mashqlarni kõp takrorlagandan sõng S daqiqa
ichida kõproq masofani yugurib õtadi.
8. Tanaffusning davomiyligi va vazifani hajarishdan oldin ularning
õzgarishi
9. Boshqa faoliyatlar bilan qõshish yoTi orqali mashqlarni murakkahlashtirish
10. Mashqni bajarish usulini qisman õzgartirish Masalan, kuch mashqlarini biroz siltash bilan ycngillashtirish mumkin. turnikka osilib chiqishda sillanib chiqish oson
kcchadi.
11. Mashqlarning bajarilish sur'ati Sur’atni ma’lum chegaragacha oshirish organizmga ta'sirini
kuchaytiradi. lekin haddan tashqari tczlik mashqlar tartibining
buzilishiga olib keladi va õrgatishg;« salbiy la’sir ctadi.
Tezlik harakatda qatnashayotgan muskullar massasiga bogliq.
Ya’ni tos suyagini son suyagi bilan boğlovchi bõğinga nisbatan,
oyoqni tizza bõğinidan bukib-yozish oson va tcz kcchadi.
12. Dastlabki holat Agar õquvchilar yotib qõllarga tayangan holda qõllami buksa,
jismoniy yuklamalar har xil bõladi. Shuni yodda tutish zarurki.
õqituvchi yuklamani boshqara borib, bir vaqining õzida, ikki-uch
usulni qoMlashi mumkin. Misol uchun. dastlabki holatni oğirlikni
qõllash va tczlikni oshirish yoki pasaytirish orqali
õzgartirishi mumkin. õquvchi faqat yuklamani oshirishga emas.
pedagogik nuqtayi nazardan yukni oshirishga intilmoği kerak.
Tabiiyki, yuqori jismoniy yukla- masiz mashqlarni kõp takrorlash
darsini õ(ib bõlmaydi, bu mashqlarga orgatishda xalaqit bcrishi
mumkin.
Nag bir darsda kõpgina faoliyatlar õrgatiladi: harakatli.
xizmat qiluvchi, aqliy, dam olisli. Jismoniy tarbiyaning vazi-
fasini hal dish uchun ularning ahamiyati har xil. lekin hammasi zanir. õqituvchining dars samaradorligini muhokama qilganda
bolalar faoliyatining faolligigagina baho bcrib qõyish tõğri
emas. Pedagogning u yoki bu faoliyatining maqsadga muvofiq
ckanligini har tomonlama baholash, lining darsga qanday
tayyorgariik kõrganligiga, ta'lim va tarbiya vazifalarini qanday
hal etganligiga ham e’tibor berish kerak. Shu muno- sabat bilan
hamma faoliyatlar ham pcdagogik maqsadga muvofiq bõlib
chiqmaydi.
Pcdagogik maqsadga muvofiqlarga quyidagilar kiradi: jismoniy
mashqlarni bajarish; pcdagogni eshitish; õqituvchi va
0 rtoqlari tomonidan bajarilgan mashqlarni kuzatish; õzlashtirilishi kerak bõlganini tõğri anglash; bajariladigan
faoliyatni rejalashtirish; bajarilgan harakallarni tahlil
qilish; baholash: muhokama qilish: sport snaryadlarini õrnatish
va almashtirish: õquv qurollari va asbob-anjomlarni larqatish va
yiğish; mashğulot õmini tayyorlash; dam olish.
Daisni har tomonlama baholash va bajarilayotgan mashqlarga
organizmning ma'lum rcaksiyasini aniqlash uchun õquvchining
yurak urishini õlchashdan foydalaniladi. Bu maqsadda kuzatish
uchun „õrtacha" õquvchi tanlanadi. Dars boshlanguncha, ya’ni
tinch holatda safning orasida turgan õquvchini yurak urishi
sckundomer yoki soatni sckund strclkasi bilan õlchanadi.
Õlchashni qisqa daqiqada tugallash maqsadida oMchovchi tõrt
barmoq bilan oMchanuvchining chap qõl bilagidagi yurak urish
tomirini topadi va uni 15 soniya davomida sanaydi, shu vaqtning
ichida õquvchining yurak urishi qancha bõIsa. shuni 4 ga
kõpaytiriladi. natijada
1 minutli yurak urishi aniqlanadi. Kuzatuvchi awaldan õzi
ta>7orlab qõygan bayonnomaga olingan natijani kctma-ket yozib
boradi. Dars boshlanishidan to oxirigacha kuzatilavotgan õquvchi
almashtirilmaydi. ya’ni 45 daqiqali dars jarayonida õquvchining
butun faoliyati kamida 15—20 marta õlchanishi zarur.
Bayonnoma nusxasi quyida misol tariqasida havola etiladi.
Yurak-qon (omir urishini õlchash bavonnomasi
Kuzatuvchi
____ kuzatiluvchi
õquvchi „
.200- y.
Dars tugagandan sõng. 4. 5. 6, 7, 8- gralalar icpadan pastga
qarab alohida qõshib cliiqiladi. 8-grafa 45 bolsa. yuqoridagi
grafalar yiğindisi ham 45 daqiqa bõlishi kerak. Xronomctrlashni
olib borish texnikasi quyidagilardan iborat: — shuğullanuvchilar
faoliyalining vaqti sekundomcr strclkasi orqali aniqlanadi (dare
bosh Ian isluga bcrilgan qõn- ğiroq chalinishi bilan dars
boshlanishidan qat’i nazar, sekundomcr yurgiziladi. ya'ni
bosiladi) u. toki õqituvchi „Dare tugadi. xayii“ demagimcha
ishlab luradi. Dare õquvchilar saflanib. zalga yoki maydonga
chiqqach, raportga qadar boshlangan hisoblanaveradi.
Birinchi grafada dars qismiarining aniq boshlanishi va
tugallanish chegarasi bclgilanadi. Ikkinchi grafada darsning
qisqacha mazmuni yozib boriladi, ya’ni õquvchilar qaysi harakat
faoliyat turini bajarsalar. shular yoziladi. Lekin hamma
faoliyatlarni tõliq yozib borish murakkab bõlganligi sababli uni
stcnografiya holida (qisqartirib) yozib borilsa, maqsadga
muvofiq bõladi. Uchinchi grafaga sekundomcrning kõrsatishi yozib
boriladi, ya’ni faoliyatlarga sartlangan vaqtlar qÕshib
boriladi.
1. Jismoniy mashqlami bajarish. Darsda õrganilayotgan
(õrgatilayotgan yoki takomillashtirilayotgan) hamma harakatfaoliyallarning aniq vaqti bclgilanadi. Navbatchi õquvchining
dars boshlanishi uchun betgan raporti shartli ravishda jismoniy
harakatga yoziladi.
2. Eshitish va kuzatish, mashqlarni kõrsatish, kõrgaz- mali
qurollarni namoyish qilish uchundir. Bunga hamma tushuntirishni
o quvchilar cshitishi. kõrsatmalar. baholash va õqituvchi
kõrsatganini kuzatish. komandani eshitish va qisqa ko isatishlar
kiradi.
