Ўзбекистон республикаси

1.  Savod o‟rgatish davrida grammatik-orfografik mashqlar. 
Savod  o‘rgatish davridayoq  bolalar grammatika  va  imlodan  ayrim  materiallarni 
amaliy  asosda  o‘zlashtira  boradilar,  ya‘ni  ularga  mavzu  tushuntirilmaydi,  nazariy 
ma‘lumot berilmaydi. 
Bolalar  og‘zaki  va  yozma  nutqni  o‘zlashtirish  va  yozma  mashqlarni  bajarish 
bilan  o‘quv  yilining  ikkinchi  yarmida  yoki  keyinggi  sinflarda  o‘rganiladigan 
mavzularni o‘zlashtirishga tayyorlanadilar. 
Savod o‘rgatishning birinchi oylaridayoq bolalar Ali, Omon, Olim,  Naima kabi 
ko‘p  ismlarni  o‘qiydilar  va  kishilarning  ismlari  bosh  harf  bilan  yozilishini  amaliy 
o‘zlashtira boradilar. 
Bu  bilan  ular  o‘quv  yilining  ikkinchi  yarmida  o‘rganiladigan  kishilarning  ismi 
bosh harflar bilan yozilishiga doir imlo qoidasini o‘zlashtirishga tayyorlanadilar. Til-
dil,  olti-oldi  kabi  so‘zlarni  o‘qishni  mashq  qilish  jarangli  va  jarangsiz  undoshlarni 
o‘zlashtirishga,  son-sana,  gul-gulchi-guldon-gulzor,  bog‘-bog‘bon-bog‘cha  kabi 
so‘zlarni mashq qilish esa bolalarning ―O‘zakdosh so‘zlar‖ mavzusini o‘zlashtirishga 
tayyorlaydi. 
 
Propedektiv  mashqlar  tizimi  boshlang‘ich  sinflar  grammatika  va  imlo 
dasturining bosqichli izchillik prinsipi asosida tuzulishiga mos keladi. Amaliy ishlar 
natijasida  bolalarda  ma‘lum  nutq  tajribasi,  til  hodisalarini,  so‘zni,  uning  tarkibi  va 
yasalishini, boshqa so‘zlar bilan bog‘langanda o‘zgarishini kuzatish tajribasi to‘plana 
boradi.  Mana  shu  tajribalar  asosida  o‘quvchilar  nazariy  umumlashmalarni 
o‘zlashtiradilar,  bular  asosida  esa  grammatik  tushuncha  va  orfografik  qoidalar 
shakllanadi. ―Alifbe‖ turlari qaysilar? 
 
Tekshirish uchun savol va topshiriqlar: 
1.  Savod  o‘rgatish  davrida  qanday  darslar  o‘tkaziladi?  Farqli  va  umumiy 
tomonlari, o‘xshash tomonlarini izohlang. 
2.  Darslarga qo‘yiladigan asosiy talablarni ayting. 
3.  Umumdidaktik talablar. 
4.  Maxsus talablar. 
5.  DTS talablari 

---

6.  Ma‘naviy-ahloqiy talablar. 
7.  Dars turlarini tushuntiring 
8.  Savod o‘rgatish jarayonida qaysi mashqlardan foydalaniladi? 
9.  Analiz-sintez mashqlarini kim ishlab chiqqan? Uning ahamiyatini ayting. 
10. Analiz mashqlarining turlarini ayting. Ulardan qaysi o‘rinlarda foydalaniladi? 
11. Sintez  mashqlarining  turlarini  ayting.  Sintez  mashqlarini  uyushtirishda  kesma 
harf va kesma bo‘g‘inlarning ahamiyatini misollar asosida izohlang. 
12. Tovush  va  harf  tomondan  analiz-sintezni  engillashtiruvchi  vositalar  nimalar? 
Ularni yasang va dars jarayoniga tadbiq eting. 
13. Savod  o‘rgatish  jarayonida  tovushlarning  to‘g‘ri  va  ravon  talaffuzi  ustida 
qanday ishlanadi? 
14. Diksiya ustida ishlash mashqlariga nimalar kiradi?  
15. R tovushini nima uchun ayrim o‘quvchilar ayta olmaydi? 
16. R tovushini qanday qilib to‘g‘ri talaffuzga o‘rgatish mumkin? 
17. Savod o‘rgatish jarayonida o‘quvchilar nutqini o‘stirishda qanday manbalardan 
foydalaniladi? 
18. Savod  o‘rgatish  jarayonida  o‘quvchilar  nutqini  o‘stirish  vazifalariga  nimalar 
kiradi? 
19. Savod o‘rgatish davrida nutq o‘stirishga oid ish turlari nimalardan iborat? 
20. Nazariy  materiallarsiz  grammatika  va  imloni  amaliy  o‘zlashtirish  deganda 
nimani tushunasiz? 
21. Analitik-sintetik ishlarning ahamiyatini ko‘rsating. 
22. Analitik-sintetik ishlarni o‘rgatishda qaysi adabiyotlardan foydalaniladi? 
23. Savod o‘rgatish darslariga dars ishlanmasi yozing. 
 
Tayanch  atamalar:  :  savod  o‘rgatish  darslari,  darslarga  qo‘yiladigan  talablar, 
umumdidaktik,  maxsus,  DTS,  ma‘naviy,  ahloqiy  talablar,  alifbe  tuzilishi,  mazmuni, 
bezagi,  analiz  mashqlari,  sintez  mashqlari,  kesma  harf,  kesma  bo‘g‘in,  diksiya,  tez 
aytish,  artikulvyasiya,  unli,  undosh,  ko‘rgazma,  fonetika,  orfografiya,  grafika, 
kalligrafiya, ma‘no, gap, so‘z, bo‘g‘in, o‘qish, yozish.