|
Bu she’r inson ruhiyatini yuksak falsafiy-psixalogik tarzda tahlil etishning
ko‘rkam namunasi sifatida she’r she’riyatimiz tarixida go‘zallik hodisasi bo‘lib
qoldi. Faxriyor so‘z sirlarini puxta o‘zlashtirib, ularni o‘zi istagan ko‘yga soladi,
o‘ynaydi.
Men baxtli(k)man, peshonam sho‘r, o!
Parvardigor, o‘zing kechirgil
Men osiyni.
Mening yolg‘iz gunohim-vergul!
36
Faqat tug‘ilgan joyigina Baxt bo‘lgan shoir taqdiri, afsuski, baxtiyorlikka
to‘g‘ri kelmaydi. Uning qilgan yagona va ulug‘ gunohi vergul. Qiziq, bu tinish
belgisida nima borki, shoir o‘zini uni qo‘llagani uchun osiy sanamoqda? Shu yerda
she’r shakliga e’tibor qaratish lozim.
“Men baxtli(k)man, peshonam sho‘r, o!” jumlasidagi birinchi vergul olib
tashlansa, “Men baxtlikman peshonam sho‘r” ma’nosi kelib chiqadi, shoirning
o‘zini ham qiynab yurgan mavhumlik: “Baxt”-makon va “baxt”-holat orasidagi
ikkilanish barham topadi. Shoir noma’lumlikda yashagandan ko‘ra, baxtsiz
yashashni afzal ko‘radi. Chunki dunyoda noma’lumlik, mavhumlikdanulug‘roq
azob yo‘q. Lekin “k”ning qavs ichida yozilgani, ya’ni qahramonning “baxtlik”
ekani yashiringani she’r mohiyatini to‘la ocha olmaganligini ko‘rsatadi.
Bu poeziya she’rxonning she’riyat borasidagi qarashlarini ham, shoirlarning
ijod yo‘sinini ham, o‘quvchining poetik didini ham o‘zgartirib yubordi.
Darhaqiqat, shoirni shoir qiladigan narsa, avvalo,betakror poetik obrazlaridir,
obrazli fikrlash layoqatidir. Bu narsa istedodlarning darajasini belgilovchi bosh
omil sifatida bo‘y ko‘rsatgan. Yana yosh avlodning qiziqishlari va intilishlarini
yaxlit bir o‘zanga solib, birlashtirib turgan bosh omil, bu har bir shoir ko‘nglida
kechayotgan jarayonlarning kechinmalar tariqasidagi ranglarini, fikr mushohada
ug‘otgan to‘lqinlarini yangi-yangi obrazlar tiliga ko‘chira olgnligi bilan
belgilanadi. Zero poetik shakllar xilma-xilligi va ijodiy rang-barangligida
badiyatning boyligi namoyon bo‘ladi. Bu poetik idrok va ifoda madaniyatida zohir
bo‘luvchi ranglar bilan bo‘yoqlarning ma’nodorligi va milliyligi, badiiy
umumlashmalarning falsafiy-estetik, ijtimoiy-axloqiy mazmundorligi demakdir.
O‘zbekiston xalq shoiri Iqbol Mirzoning she’riyati tabiat bilan uyg‘un,
muhabbatga limmo-lim, yurakda ildiz otib, Vatan tuprog‘ida ko‘kargan, yurt
osmoni tomon bo‘y cho‘zayotgan mevali daraxt, ehtimol, o‘rik mevasi bahordagi
dovuchaday yoshlarni tortadi, danagi aqlimizni peshlaydi.
Milyon yilda meni yaratdi hayot,
Meni so‘rab, tog‘lar qator cho‘kdi tiz.
37
Nahot anglamaysan, bilmaysan nahot,
Axir, men bittaman, yagona, yolg‘iz?!
Mazkur misralar Iqbol Mirzoning “Yolg‘iz” she’ridan olingan parchadir.
She’rning birinchi va ikkinchi bandi inson haqidadir. Ushbu satrlarda
mujassamlashgan mazmun Iqbol Mirzo she’riyatining falsafiy yo‘nalishini
belgilaydi. Haqiqiy ma’no inson ko‘ngliga hayot nurini joylaganligi, yorug‘likni
jamlagani boisidan ham hayot farzandidir. Zero, inson go‘zallik bunyodkoridir.
Uning faoliyatidan hayot ham tog‘lar ham xursand. Shabadani sog‘ingan yaproqlar
kabi odamlar qalbi go‘zalikka, erkka tashna. Ma’nan yetuk inson, komillikka
safarbar etilgan. Har bir zot alohida-alohida hayotning xodimidir. Ularning har biri
o‘zgacha, go‘zal, har biri borliqning alohida takrorlanmas bir bo‘lagi. Har bir inson
qalbida yurtga muhhabbat, yorga sadoqat tuyg‘ulari o‘zgacha bir takrorlanmas
tuyg‘udir. Xullas, Iqbol Mirzo she’rlarida poetik fikr doimiy ravishda o‘zgarib,
yangilanib boradi, shoir ijodida bir xilliklar deyarli ko‘zga tashlanmaydi.
Iqbol Mirzo she’rlarining ohangi ravon, qofiyasi to‘q, satrlari to‘kilib keladiki,
shoir badiiy tasvir vositalarini qo‘llay deb fikrlamaydi, balki quyilib kelgan
misralar qatidan badiiy san’atlar ko‘z ochaveradi. Iqbol Mirzo she’riyati nafaqat
zamondoshlarimizni, balki, kelajak avlodlarni ham go‘zallikning mohiyatini
tushunishga, qadrlashga o‘rgatadi.
Dirillardi mendan qochib varraklar,
Varragimdan cho‘chib uchgan laylaklar,
Hurkak-hurkak titrab tunda yuraklar,
To‘lqin-to‘lqin tortar edi nolalar.
Birinchi satrda jonlantirish, tashxis san’atidan mohirona foydalanilgan bo‘lsa,
ushbu satrning oxiridagi “varraklar” ikkinchi satrning boshida aynan kelgani bois,
radd ul ibtidoning tasbe’ ko‘rinishi, uchinchi-to‘rtinchi misradagi takror so‘zlar
mukarrarni yuzaga keltirgan. Keyingi ikki misrada ham tavze’-tovush takrori bor.
38
Iqbol Mirzo-tuyg‘ularini manzaralarda ifodalaydigan musavvir shoir.Bunga
bolaligidayoq qalb ko‘zida muhrlangan tabiat sabab.
“
11
She’r-maxsus nutq shakli, u-eng muvofiq tartibda joylashtirilgan eng
munosib so‘zlar yig‘indisi. Unga qo‘yiladigan barcha talablar nisbiy. Biroq,
she’rqaddini tutib turadigan ba’zi unsurlar borki, ularsiz she’r chiroyli so‘zlar
maqbarasi bo‘lib qoladi, xolos. Bu, avallo, she’rdagi ruh, undagi mayda
tuyg‘ularga qarshi faqat yuksalishga chorlaguvchi isyondir. She’riyat, yaratilgan
jonli vujud. Va shu bois uni qayta ishlashga ehtiyoj yo‘qdir”.
Shoir qo‘llamoqchi bo‘lgan so‘zlarga xos qonuniyatlarni intuitiv tarzda
bo‘ladi. She’riy nutq kimga murojaat qilinayotganiga bog‘liq tarzda o‘zgaradi. Bu
tabiiy, negaki, shoir yoriga ham, dengizga ham, baliqqa ham, Yaratuvchisiga ham
bir xil munosabatda bo‘la olmaydi.
Masalan, “Ho‘qandi latifda she’rini olaylik”
Do'stlaringiz bilan baham: |
