*zbekiston respublikasi

5.5. Motiv klassifikasiyasi

Jahon psixologiyasi fanining nazariy mushoshadalariga va o’zimizning shaxsiy ma'lumotlarimizga asoslanib, motivlarni quyidagi turkumlarga ajratishni lozim topdik.

I. Shaxsning ijtimoiy eshtiyojlari bilan uyg’unlashgan, ularning moshiyati mezoni orqali o’lchanuvchi motivlar:

1) dunyoqarashga taalluqli, aloqador bo’lgan g’oyaviy motivlar;

2) ichki va tashqi siyosatga nisbatan munosabatni aks ettiruvchi, shaxsiy pozisiyani ifodalovchi siyosiy motivlar:

3) jamiyatning axloqiy normalari, prinsiplari, turmush tarzi, etnopsixologik xususiyatlariga asoslanuvchi axloqiy motivlar;

4) borliq go’zalligiga nisbatan eshtiyojlarda in'ikos etuvchi nafosat (estetik) motivlari.

II. Vujudga kelishi, hartlanganlik manbai bo’yicha umumiylikka ega bo’lgan, boshqaruv va boshqariluv xususiyatli motivlar:

1) keng qamrovli ijtimoiy motivlar (vatanparvarlik, fidoiylik, altruistik);

2) guruhiy, jamoaviy, shududiy, umumbahariy motivlar;

3) faoliyat tuzilishi, moshiyati va tuzimiga yo’naltirilgan prosessual motivlar;

4) faoliyat mashsulini basholashga, maqsadga erishuvga mo’ljallangan rag’batlanuv, mukofot motivlari.

III. Faoliyat turlari moshiyatini o’zida aks ettiruvchi motivlar:

1) ijtimoiy-siyosiy voqeliklarni mujassamlashtiruvchi motivlar;

2) kasbiy tayyorgarlik va mashoratni o’zida namoyon etuvchi motivlar;

3) o’qishga, bilishga (kognitiv), ijodga (kreativ) oid motivlar.

IV. Paydo bo’lish xususiyati, muddati, mushlati, barqarorligi bilan umumiylikka ega bo’lgan motivlar:

1) doimiy, uzluksiz, longityud xususiyatli motivlar;

2) qisqa muddatli, bir lashzali, bir zumlik va soniyalik motivlar;

3) uzoq muddatli, vaqt taqchilligidan ozod, xotirjam xatti-harakatlarni talab etuvchi motivlar.

V. Vujudga kelishi, kechishi sur'ati bioquvvat bilan o’lchanuvchi motivlar:

1) kuchli, qudratli, ta'sir doirasidagi shijoatli motivlar;

2) paydo bo’lishi, kechishi o’rta sur'atli motivlar;

3) yuzaga kelishi, kechishi zaif, bo’sh, kuchsiz, beqaror motivlar.

VI. Faoliyatda, muomalada va xatti-harakatda vujudga kelishi xususiyati, xislati hamda sifatini aks ettiruvchi motivlar:

1) aniq, yaqqol, voqe bo’luvchi real motivlar;

2) zarurat, yuksak talab va eshtiyojlarda ifodalanuvchi dolzarb motivlar;

3) imkoniyat (potensiya), zoshira (rezerv), yashirin (latent) xususiyatlarini o’zida mujassamlashtiruvchi motivlar.

VII. Aks ettirish darajasi, sifati nuqtai nazardan ierarxiya vujudga keltiruvchi motivlar.

1) biologik motivlar;

2) psixologik motivlar;

3) yuksak psixologik motivlar.