Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги ўзбекистон республикаси

9.2.Ёғочнинг хоссалари
Иқлим шароити ўртача бўлган жойларда ўсган дарахтлар одатда бир хил рангда (оқ сарғишдан жигар ранггача) бўлади.
Қарағай, тилоғоч, эман ва шунга ўхшаш дарахтлар ўзагининг ранги ёғочидан тубдан ажралиб туради. Айрим ҳолларда ёғочда пайдо бўладиган ғайри табиий ранглар, яъни рангли доғлар ёки қатламлар унда замбуруғ касаллиги бошланаётганлигидан дарак беради.
Янги кесилган дарахтда намлик миқдори 35 дан 40% гача бўлиши мумкин. Сувга тўла тўйинган ҳолатидаги намлиги 200% дан ошмайди. Сунъий ёки табиий усулда қуритилган ёғочда эркин ҳолатидаги сув 12-15% дан ошмайди.
Ёғочдаги ғоваклар унинг умумий ҳажмининг 35-80% ини ташкил этади. Кўп ғовакли ёғоч жинслари таркибида сув миқдори кўп бўлади. Масалан, ҳажмий оғирлиги 400 кг/м³ бўлган арчада ғоваклар ҳажми 65-70% бўлса, эманда 40-45% ни ташкил этади. Чунки, у зич ва оғир, ҳажмий оғирлиги эса 700-750 кг/м³ га тенг. Ёғоч жинсларининг физик-механик хоссалари 9.1-жадвалда келтирилган.
Ёғоч намлигини тажрибхона шароитида аниқлаганда кўп вақт талаб этади, шу билан бирга, тайёр буюмларнинг намлигини аниқлаш қийин. Ёғоч буюмлар, тахта ва тўсинларнинг намлигини аниқлашда янги усулларни қўллаш мумкин.
Маълумки, ёғочнинг электр ўтказувчанлиги унинг намлигига боғлиқ бўлади. Электр нам ўлчагичнинг ишлаш принципи ана шунга асосланган. Электр нам ўлчагич асбоби ёрдамида намлиги 7 дан 30% гача бўлган ёғоч буюмларнигина аниқлаш мумкин.
Намлик даражасига кўра ёғоч қуйидаги хилларга бўлинади: сувга тўла тўйинган намлиги 35% дан кўп бўлган янги кесилган ёғоч; намлиги 15-20% бўлган ҳавойи - қуруқ ёғоч; намлиги 8-10% бўлган хона қуруқлигидаги ёғоч.
Давлат стандартларига кўра қурилишда намлиги 12% дан ошмайдиган ёғоч ишлатилади.Ёғоч бир меъёрда қуритилганда иссиқлик унинг толалари бўйлаб берилса, нам тез буғланиб, ёғоч тез қурийди. Кўп ёғоч турларининг ҳавоий қуруқ ҳолатдаги табиий зичлиги бирдан кичик бўлади.


Ёғочнинг физик-механик хоссалари (намлиги 12%)
9.1-жадвал

Жинси	Ўртача зичлиги, кг/м^3	Мустаҳкамлик кўрсаткичлари, МПа
		толалар бўйича сиқилишга	эгилишга	толалар бўйича чўзилишга	эзилишга
					радиаль йўналишда	тангенциал йўналишди
Тилоғоч	680	52	97	129	11,5	12,5
Қарағай	530	44	79	115	7	7,5
Арча	460	42	77,5	122	5	5
Кедр	440	35	64,5	78	5,5	6
Пихта	390	33	58,5	84	6	6,5
Эман	720	52	94	129	8,5	10,5
Қайрағоч	650	46	94	129	10	13
Оқ қайин	640	45	100	120	8,5	11
Қора қайин	540	39	68	116	7	8
Осина	500	37	77	111	6	8

Ҳажмий оғирлигига кўра барча ёғочларни қуйидаги гуруҳларга бўлиш мумкин: ҳажмий оғирлиги енгил 450-650 кг/м³ (кедр, пихта, арча, аргувон, қарағай, тоғ терак ва ҳ.к.); ўртача - 650-750 кг/м³ (акас, оқ қайин, қора қайин, дуб, нок, каштан, тилоғоч, заранг, шумтол); оғир - 760-1280 кг/м³ (хурмо, граб, шамшод, писта дарахти, қора дарахт).

Ҳажмий оғирлик кўрсаткичи орқали ёғочнинг физик-механик хоссалари тўғрисида тушунча олиш мумкин. Ёғочнинг ҳажмий оғирлиги қанча кичик бўлса, у серғовак бўлиб, унча пишиқ бўлмайди. Ҳажмий оғирлик катта бўлганда бунинг акси бўлади.
Ёғоч қуриганда кичрайиш (киришиш) ва тоб ташлаш хоссаларига эга.
Янги кесилган дарахт турғун вазнгача қуритилса, унинг ҳажми ёки тўла киришиши ҳар хил жинслар учун 8,5 дан 19% гача ўзгариши мумкин.
Ёғоч ҳамма томони бўйлаб бир хилда киришмайди. Қайси жинсли ёғоч бўлмасин у толалари бўйлаб энг кам яъни, метрга 1 мм (0,1-0,4%) тангенциал кесими бўйлаб энг кўп (6-12%) киришади. Бир меъёрда ва секин қуритилган ёғоч бутун ҳажми бўйлаб бир хилда киришади.
Тасвир (текстура) - ёғочнинг ҳар хил йўналишда кесилган юзасининг чиройи. Ёғоч юзасини силлиқлаб кейин, лок суртилса, унинг тасвири янада очилади. Чириш жараёни бошланган ёғочда, унинг ялтироқлиги ва тасвири йўқола боради.
Ёғоч ашёларнинг сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси икки кўрсаткич: толалари бўйлаб ва толаларига кўндаланг сиқилиш билан ифодаланади (9.2-жадвал).
Ёғочнинг жинсига кўра статик эгилишга мустаҳкамлик чегараси 9.3-жадвалда келтирилган.
Ёғочларнинг мих ушлашлик қобилияти 9.4-жадвалда келтирилган. Таққослаш учун энг мустаҳкам граб жинсининг мих ушлашлик қобилияти 100 деб олинган.