Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти мухандислик курилиш инфраструктураси факултети

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ҚУРИЛИШ ВАЗИРЛИГИ
ТОШКЕНТ АРХИТЕКТУРА ҚУРИЛИШ ИНСТИТУТИ
МУХАНДИСЛИК КУРИЛИШ ИНФРАСТРУКТУРАСИ ФАКУЛТЕТИ
“Қурилиш материаллари буюмлари ва конструкциялари ишлаб чиқариш” мутахассислиги
Темир бетон конструкцияларни лойиҳалаш фанидан
Мустакил иш
Мавзу: Бетоннинг асосий деформатив хоссалари ва уларни назарий асослари.

Бажарди: КМБ-18 гурух
магистранти: Солижонов Хожиакбар.
Кабул килди: проф. Х.А.Акрамов.


Тошкент 2019й
Бетон деформацияси
Бетон ташқи куч, ҳароратли намлик факторлари ва ташқи муҳит билан бетоннинг ўзаро таъсири остида ўлчов ва ташқи кўринишини ўзгартириши мумкин.
Бетонда асосан иккита деформация турини кузатиш мумкин:
– дефомация бетон киришиши, ҳарорат ва намликнинг ўзгариши натижасида ҳам­ма йўналиш бўйича ривожланувчи ҳажмий деформация;
– куч таъсири йўналишида ҳосил бўладиган деформациялар.
Юк таъсир қилиш характери ва унинг таъсир қилиш муддатига боғлиқ равишда юк таъсиридан содир бўладиган деформациялар уч турга бўлинади:
1) юк билан бир маротаба қисқа муддатга юклаш;
2) юк билан узоқ муддатга юклаш;
3) юк билан қайта такрор–такрор юклаш.
Ҳажмий деформация. Бетон киришишидан ҳосил бўладиган деформация кенг кўламда ўзгаради. Бетон киришишидан нисбий деформация оғир бетонлар учун _st310^–4 ва ундан ортиқ, ғовак тўл­дирувчили бетонлар учун _st 4,510^–4 га тенг бўлиши мумкин. Бетонда шишиш де­формацияси киришишга нисбатан 2–5 марта кам
Ҳарорат ўзгариши таъсиридан рўй берадиган бетон деформацияси, бетон чизиқли ҳарорат деформацияси коэффициенти  га боғлиқ. Муҳит ҳароратининг –50 дан +50 ⁰С гача ўзгариши оғир ва кварц қумли ғовак тўлдирувчили бетонлар учун  га тенг. Бу коэффициент цемент турига, тўлдирувчига, бетоннинг намлик ҳолатига боғлиқ бўлиб 30% гача ўзгариши мумкин.
1.4 жадвал.
Бетоннинг ҳисобий қаршиликлари _,ва , МПа

Қарши­лик тури	Бетон	Сиқилишдаги мустаҳкмлиги бўйча бетоннинг синфи
		В3.5	В5	B7.5	B10	B12.5	B15	B20	B25	B30	B35	B40	B45	B50	B55	B60
Ўқ бўйича сиқилиш (призматик мусҳкамлиги) Rbnва Rbt,ser	Оғир ва майда донали	2.1	2.8	4.5	6.0	7.5	8.5	11.5	14.5	17.0	19.5	22.0	25.0	27.5	30	33.0
	Енгил	2.1	2.8	4.5	6.0	7.5	8.5	11.5	14.5	17.0	19.5	22.0	–	–	–	–
	Ковакли	2.2	3.1	4.6	6.0	7.0	7.7	–	–	–	–	–	–	–	–	–
Марказий чўзилиш Rbn ва	Оғир	0.26	0.37	0.48	0.57	0.66	0.75	0.90	1.05	1.20	1.30	1.40	1.45	1.55	1.6	1.65
	Майда донали. Гуруҳлар
	А	0.26	0.37	0.48	0.57	0.66	0.75	0.95	1.05	1.20	1.30	1.40	–	–	–	–
	Б	0.17	0.27	0.40	0.45	0.57	0.64	0.77	0.90	1.00	–	–	–	–	–	–
	В	–	–	–	–	–	0.75	0.90	1.05	1.20	1.30	1.40	1.45	1.55	1.60	1.65
	Майда тўл­ди­рувчи­ли:
	енгил	0.26	0.37	0.48	0.57	0.66	0.75	0.90	1.05	1.20	1.30	1.40	–	–	–	–
	зич	0.26	0.37	0.48	0.57	0.66	0.74	0.80	0.90	1.00	1.10	1.20	–	–	–	–
	ғовак	0.18	0.24	0.28	0.39	0.44	0.46	–	–	–	–	–	–	–	–	–

Давомли юк таъсиридан бетоннинг деформацияланиши
Давомли юклар таъсиридан вақт ўтиши билан бетондаги пластик деформация ошади. Пластик деформациянинг жадал ўсиши биринчи 3–4 ойда кузатилади ва бир неча йил давом этиши мумкин. «_b – _b» диаграммадаги 0–1 участка юклашдан вужудга келадиган деформацияни ифодалайди; 1–2 участка доимий кучланиш тасиридан пластик деформация ўсишини ифодалайди (1.7–расм, в.). Давомли юклар таъсиридан бетон пластик деформациянинг ўсишини характерлайдиган кўрсаткич бетоннинг оқувчанлиги дейилади. Оқувчанлик деформацияси эластик деформациядан 3–4 марта ортиқ бўлиши мумкин. Бир томонлама ва ўша кучланиш билан юклаш тезлигининг  ошиши билан  пластик деформация камаяди. Юклашнинг турли тезликлари учун ₁>₂>₃ «_b – _b» боғлиқлик (1.7. расм) кўрсатилган.



1.8–расм. Сиқилувчи бетоннинг турли хил босқичда юк билан юклаш (а),
турли хил тезликдаги узоқ муддат таъсиридаги (б), давомийлиги (в) диаграммаси:
1 – эластик деформация; 2 – тўлиқ деформация

Дастлабки деформацияларнинг ўзгармаган миқдорида бетондаги дастлабки кучла­нишларнинг камайишини характерловчи бетоннинг хоссаси кучланишларнинг релакса­цияланиши дейилади.

Бетон оқувчанлиги ва кучланишларнинг релаксацияланиши темирбетон кон­струк­цияларнинг ташқи юклар таъсиридан ишлашига катта таъсир кўрсатади. Бетон оқувчанли­ги конструкцияларни ёриқлар пайдо бўлишига чидамлилик ва деформация бўйича ҳисоб­лашда, конструкция устуворлигини текширишда, ҳамда статик ноаниқ конструкцияларда ички зўриқишларни аниқлашда эътиборга олинади.
Кучланишларнинг камайиши (релаксацияланиши ) эса статик ноаниқ конструк­ция­ларда таянчлар чўкиши натижасида ҳосил бўладиган кучланиш ҳолатини аниқлашда ва бошқа ҳолатларда эътиборга олинади. Бетоннинг оқувчанлик деформациясига наму­нанинг ўлчамлари, цементнинг миқдори, сувнинг цементга бўлган нисбати (С/Ц), му­ҳитнинг намлиги, бетоннинг юклаш вақтидаги ёши ва бошқа омиллар катта таъсир кўрсатади.
Бетон намуна ўлчамларининг кичрайиши сирпанувчанлик деформациясини оши­шига олиб келади. Цемент миқдорининг ихтиёрий қийматида сув–цемент нисбатининг (С/Ц) ошиши билан сирпанувчанлик деформацияси кўпаяди (1.8–расм, а). Атроф муҳит нисбий намлигининг камайиши натижасида бетон сирпанувчанлик деформатциянинг ошиши 1.8,б– расмда кўрсатилган. Сирпанувчанлик деформациясининг бетон ёшига нисбатан ривожланиши 1.8,в расмда кўрсатилган.

1.9–расм. Бетоннинг ёйилувчанлик деформациясини бошланғич
тезлик билан юклаш (а) ва юкланиш вақтига боғлиқлиги (б)
Бетон таркибидаги тўлдирувчилар цемент тошининг сирпанувчанлик деформа­циясининг ривожланишига тўсқинлик қилади. Бетоннинг сирпанувчанлиги нафақат сиқилиши, балки чўзилиши, эгилиши ва буралишда ҳам содир бўлади. Тажрибалардан олинган натижалар шуни кўрсатадики, бетоннинг давомли деформацияланиши эгри чизиқ билан характерланади. Давомли таъсир қиладиган юкларнинг кичик миқдорда сиқувчи кучла­ниш билан сирпанувчанлик деформацияси орасидаги боғланиш чизиқли деб қаралиши мумкин. Давомли юк миқдорининг ошиши билан кучланиш ва деформация ўртасидаги чизиқли боғланиш кузатилмайди. Бетоннинг оқувчанлиги ва киришувчанлиги биргаликда ривожланади. Шунинг учун бетондаги тўлиқ деформация, деформациялар йиғиндисидан иборат, яъни эластик _l оқувчанлик _pl ва киришувчанлик _sl – деформациялардир.
Бетоннинг чегаравий деформацияси
Бетоннинг сиқилишдаги ва чўзилишдаги деформациялари (_ub ва _ubt) чегаравий қийматлари бетон мустаҳкамлиги, синфи, таркиби, юк таъсирининг давомийлигига боғлиқ. Бетон синфинииг ортиши билан чегаравий деформация камаяди, аммо юк таъсири давомийлиги ортиши билан улар ортади. Тажрибадан ўқ бўйича сиқилган бетон призманинг чегаравий деформацияси _ub = (0,8…3)10^–3 оралиқда ўзгаради ва ўртача қиймати _ub = 210^–3 қабул қилинади.
Бетоннинг чегаравий чўзилувчанлиги сиқилишига нисбатан 10–20 марта кам бў­либ, ўртача миқдори _ubt = 1,510^{–3 } қабул қилинади. Ғовак тўлдирувчили бетонлар учун бу қиймат бир қанча кўпроқ.
Бетоннинг чегаравий чўзилувчанлиги темирбетон конструкцияларнинг чўзилган зонасида ёриқлар пайдо бўлиши қаршилигига катта таъсир кўрсатади.