Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги самарқанд давлат архитектура-қурилиш институти

Инвестиция лойиҳаларида аниқлик ва таваккалчиликни
баҳолаш усуллари
Инвестиция лойиҳаси олдига қўйилган мақсад тўлиқ амалга ошадими ёки бир қисми амалга ошиши мумкин – ми йўқми бу жараённи олдиндан билиш ва баҳолашнинг аҳамияти жуда катта. Сабаби ҳар бир инвестиция лойиҳасини амалга оширишда тадбиркор таваккал қилади. Таваккалчилик эса эҳтимоллар назарияси билан боғлиқ.
Баъзан лойиҳани амалга оширишда тадбиркор таваккал қилиб жуда катта фойда олиши мумикин, баъзи ҳолларда эса лойиҳа учун сарфланган маблағлар эса ўзини қопламаслиги мумкин.Бундай хавф – хатарни бошқариш жараёнида аваккалчилик деб аташ мумикн.
Таваккалчиликни баҳолаш аввало инвестиция лойиҳасининг қайси йўналиш ва тармоқга қаратилганлигини билиш зарурдир. Лойиҳанинг характерига боғлиқ ҳолда таваккалчиликни баҳолашнинг 3 (учта) усули мавжуддир.
Биричи усул билан асосан “дадил”, “таваккалчилик” инвестиция лойиҳаларининг хавф - хатарлилиги баҳоланиши мумкин.
Кўпгина ҳолларда тадбиркор “дадил” лойиҳаларни амалга ошириб, ўз маҳсулоти билан бозорга кириб бориши мумкин, аммо шундай ҳолатлар бўлиши мумкин – ки, янги товар (янги ишлаб чиқарилган маҳсулот) бозорда яхши сотилмаслиги мумикн. Шу сабабли бундай лойиҳаларни амалга оширишда ҳамма вариантларни кўриб чиқишни фойда ва йўқотишларнинг ҳамма эҳтимолини аниқлашни ва шундан кейингина охирги ечимни қабул қилишни тақоза қилади.
Икинчи усул жалб қилиниши жуда қийин бўлган лойиҳаларни баҳолашда, яъни альтернатив ечимлари деярли йўқ инвестийия лойиҳаларини таваккалчилик бўйича баҳолашда қўлланилиши мумикн.
Янги маҳсулотнинг лойиҳасини ишлаб чиқаришгача бўлган йўлни ичига оладиган инвестиция лойиҳаларининг тавакалчилигини баҳолаш мураккаб масаладир. Шу сабабли қийин мураккаб лойиҳаларни баҳолашда бир цикл, жараён ёки босқич баҳоланиш ва бу ҳар бир босқичда хато – камчилиги бўлмаслиги зарур. Бу усул билан қурилишда амалга оширилаётган инвестиция лойиҳаларини баҳолаш мумкин. Чунки, қурилиш – бир нечта босқичда амалга ошириладиган лойиҳалардан ҳисобланади, яъни (тайёргарлик даври, қурилишни олиб бориш даври ва бинони ишлатиш даврларини ўз ичига олади).
Учинчи усул билан нисбатан оддий бўлган лойиҳаларни таваккалчилигини баҳолашда қўлланилади. Бу усул оддий математик ҳисоблашлар орқали амалга ошириш ҳамад баъзи катталикларнинг эҳтимолини аниқлаш билан боғлиқдир.
Демак, услубий кўрсатмамизда бино ва иншоатлар қурилишида қўлланиладиган инвестиция лойиҳаларини таваккалчили бўйича баҳолаш усулларини аниқ бир мисол орқали кўриб чиқишни мақсад қилиб қўйдик. Шу мисол ёрдамида хавф – хатар, таваккалчилик даражасини пасайтириш йўлларини аниқлаш эҳтимоли пайдо бўлиши мумкин.