Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги мирзо улуғбек номидаги самарқанд давлат архитектура-қурилиш институти

7.2. Дераза конструкцияси 
Дераза блоки дераза кесакиси ва дераза тавақаларидан иборат бўлиб, 
дераза тавақалари ўз ичига фрамуга ва форточкаларни олади. Хонани 
деразалар орқали шамоллатиш учун деразаларда форточкалар ёки форточка-
эшик ёки махсус панеллар ёки фрамуга қилинади. 
Фрамуга очиладиган ва очилмайдиган бўлиши мумкин. Очиладиган 
фрамугани бириктириш учун дераза кесакисига қўшимча элемент горизонтал 
импост киритилади. Кенг тавақаларда вертикал панжараларнинг четларига 
туташган вертикал импост қўйилади. 
Очилиш йўналишига қараб дераза тавақаларининг бир неча турлари 
мавжуд: 
- очилмайдиган-ёпиқ; 
- вертикал очиладиган – бураладиган; 
- горизонтал очиладиган -
орқага; 
- комбинацияланган – буралиб орқага. 

---

209 
Дераза тавақаларининг очилиш тури бўйича қисқача таснифи 7.1- 
жадвалда берилган. 
7.1- жадвал. 
Дераза тавақаларининг очилиш турлари 
Очилиш тури 
Расми 
(иллюстрация) 
Фасаддаги 
шартли 
белгиси 
Тавсифи 
Очилмайдиган 
тавақали дераза 
Очилмайдиган 
дераза 
(ёпиқ) 
– 
дераза-нинг энг оддий ва арзон 
варианти. 
Ушбу 
деразалар 
шамоллатиш 
керак 
бўлмаган 
хоналарда 
ўрнатилади. 
Бундай 
деразаларни 
ташқаридан 
ювиш 
қийин 
Вертикал
очиладиган 
тавақали дераза 
Бураладиган - вертикал ўқ бўйича ай-
ланади. Осонлик билан очилади ва 
хонани шамоллатиш имкониятини 
беради. 
Фой-даланиш 
осон. 
Схемадаги ўткир бурчак очилиш 
йўналишини кўрсатади 
Горизонтал
очиладиган 
тавақали дераза 
Бураладиган - горизонтал ўқ бўйича 
айла-нади. 
Юқоридан 
пастга 
очилади. Асосан шамоллатиш учун 
мўлжалланган. Улар фойдаланиш 
учун жуда қулай эмас. Чунки улар 
асосан деразанинг юқори қисмига 
жойлаштирилади, аммо улар хонани 
ша-моллатишга 
имкон 
беради. 
Схемадаги ўт-кир бурчак очилиш 
йўналишини кўрсатади 
Осма тавақали 
дераза 
Асосан 
шамоллатиш 
учун 
мўлжалланган. Улар фойдаланиш 
учун жуда қулай эмас. Чунки улар 
асосан деразанинг юқори қисмига 
жойлаштирилади, аммо улар хонани 
шамоллатишга 
имкон 
беради. 
Схемадаги ўткир бурчак очилиш 
йўналишини кўрсатади 
Вертикал ўқ бў-
йича бурилади-
ган тавақали 
дераза 
Ўз ўқи атрофида айланадиган ўрта 
баландликдаги деразаларнинг ягона 
афзаллиги ювишнинг қулайлигидир. 
Схемадаги ўткир бурчак очилиш 
йўналишини 
кўрсатади. 
Пунктр 
чизиқ дераза тавақасининг ташқарига 
чиқишини кўрсатади.

---

210 
Горизонтал ўқ 
бўйича 
бурилади-ган 
тавақали дераза 
Ўз ўқи атрофида айланадиган ўрта 
баландликдаги деразаларнинг ягона 
афзаллиги ювишнинг қулайлигидир. 
Асосан 
шамоллатиш 
учун 
мўлжалланган. 
Схемадаги 
ўткир 
бурчак 
очилиш 
йўналишини 
кўрсатади. Пунктр чизиқ дераза 
тавақасининг ташқарига чиқишини 
кўрсатади.
Ён томонга сури-
ладиган тавақали 
дераза 
Асосан 
шамоллатиш 
учун 
мўлжалланган.
Ташқаридан ювиш 
муаммоли.
Қатланадиган 
(гармонсимон) 
тавақали дераза
Ташқаридан 
ювиш 
муаммоли. 
Схемадаги 
стрелка 
очилиш 
йўналишини кўрсатади ва ўткир 
бурчак дераза тавақасининг ташқа-
рига чиқишини йўналиши кўрсатади. 
Дераза турини танлаш тўғрисида қарор қабул қилишда ҳар доим савол 
туғилади - улар қандай очилиши керак? Ичкаригами ёки ташқаригами? 
Энергия тежамкорлик нуқтаи назаридан, бу масала узоқ вақт давомида 
эластиклигини 
сақлайдиган 
мустаҳкам 
эластик 
қистирмалар 
пайдо 
бўлганидан бери ўз долзарблигини йўқотди. Қарор қабул қилишда шахсий 
имтиёзлар ва хонадан фойдаланишнинг турли жиҳатлари биринчи ўринга 
чиқади (дераза ости тахтасининг ранги, деразаларни ювиш қулайлиги ва 
бошқалар). 
- 
Ташқарига 
очилган 
деразалар 
дераза 
тавақаларини 
шамол 
ҳаракатланишидан ҳимоя қилиш учун “шамол тўхтатгич”га эга бўлиши 
керак; 
- Ташқарига очилган деразалар дераза арматурасига махсус талаблар 
қўйилади ва пастки фрамуга (узоқ муддатли ёзги шамоллатиш учун) бўлиши 
мумкин эмас; 

---

211 
- Ташқарига очиладиган бир тавақали деразаларнинг ташқи юзасини 
ичкаридан ювиб бўлмайди. Бу эса юқори қаватлар учун муаммодир; 
- Ташқарига очиладиган ёғоч деразаларнинг тавақалари ёмғирдан 
ҳимояланмаган. 
Ташқарига очиладиган дераза тавақаси очиқ ҳолатда жозибадор ва 
меҳмон-дўст бўлиб кўринади шунингдек, хона ичида ҳеч қандай тўсиқ 
яратмайди. Битта деразадаги тавақалар сонига кўра, деразалар битта, иккита 
ва кўп тавақали бўлади. 
Деразаларни конструкцияси бўйича қуйидагиларга бўлиши мумкин: 
- бир қатламли тавақалар; 
- икки қатламли умумий кесакили тавақалар; 
- икки қатламли алоҳида кесакили тавақалар; 
- икки қатламли жуфтлашган тавақалар. 
Ҳар қандай деразанинг конструкцияси қуйидагиларни ўз ичига олади: 
- турли материаллардан тайёрланадиган дераза блоки; 
- хонага керакли миқдорда ёруғлик берувчи шиша ва/ёки шишапакет; 
фурнитура, тавақаларни очилиш турини таъминловчи; 
- дераза кесакиси ва тавақалар орасидаги чокларни герметизацияловчи 
эластик қистирмалар; 
- қўшимча элементлар (ташқи сув оқизгич, дераза ости тахтаси, 
ўрнатиш тизимлари ва бошқалар). 
Замонавий деразаларга хоналарни микрошамоллатиш ва шамоллатиш 
системаларини, ҳашоратлардан ҳимояловчи тўрларни, қуёшдан ҳимоя 
панжараларини ва бошқа аксессуарлар ҳам ўрнатиш мумкин. Замонавий 
деразаларни ойналаш тизимлари бу қаторда муҳим ўрин тутади. шунинг учун 
бунга алоҳида эътибор берилиши керак.