Ўзбекистон республикаси қурилиш вазирлиги мирзо улуғбек номидаги самарқанд давлат архитектура-қурилиш институти

Такрорлаш ва мунозара учун саволлар: 
1. Қурилишда энергияни тежаш мавзуси қачон ишлаб чиқилган? 
2. Иссиқлик чиқиндиларидан фойдаланишни максималлаштириш керак 
деганда нимани тушинасиз? 
3. Германия тарихидаги "пассив уй" нинг биринчи тажриба лойиҳаси 
1991 йилда қайси шаҳрида амалга оширилди? 
4. 1996 йилда қаерда пассив уй Институти (Passivhaus Institut) ташкил 
этилди? 
5. Замонавий пассив уй анъанавий уйга нисбатан қанча % кам энергия 
талаб қилади? 
6. Замонавий пассив уйда йиллик иссиқлик истеъмоли неча 
квт/(м
2
×йил)дан ошмайди?
 
 
 
 
 

---

14 
1-БоБ. Энергия тежамкор архитектуравий-план ва шаҳарсозлик 
ечимлари
 
1.1.Маҳаллий мутахассислар томонидан тақдим этилган шаҳарсозлик 
ечимлари 
Ўзбекистон республикаси фуқаролари деярли ҳар куни мамлакатнинг 
иссиқлик ва энергетика мажмуасининг инқирозидан келиб чиқадиган 
муаммоларни ҳис қилишади. Энергия тарифлари доимий равишда ошиб 
бормоқда. Афсуски, бизнинг жамиятимиз мавжуд ресурслардан иқтисодий 
жиҳатдан фойдаланишни ўрганмаган ва Ўзбекистонда бу муаммога алоқадор 
барча тузилмалар фаолияти тўғри мувофиқлаштирмаган. Шунинг учун 
ҳозирги замоннинг долзарб вазифаси - энергия тежайдиган технологияларни 
жорий этиш орқали қурилиш, транспорт ва уй-жойлардаги аниқ энергия 
сарфини сезиларли даражада камайтиришдан иборат. 
ХХ асрнинг иккинчи ярмида Ўзбекистон ҳудудида, деярли барча йирик 
ва ўрта шаҳарларда оммавий турар-жой қурилиши саноат сериясининг 
стандарт лойиҳаларига мувофиқ амалга оширилди. Ўтган 40-50 йил 
мобайнида ушбу уйларнинг аксарияти маънавий ва моддий жиҳатдан 
эскирган ва энди зудлик билан реконструкция қилиш керак. Ўзбекистонда 
мавжуд турар-жой ва жамоат биноларини эксплуатация қилишдаги энергия 
истеъмоли табиий ва иқлим хусусиятлари тахминан ўхшаш техник 
ривожланган мамлакатларга нисбатан 3 марта юқори ҳисобланади. Бундан 
ташқари, ўтган асрнинг 50-60-йиллари охирида қурилган кўплаб бинолар 
бугунги кунда эскирган ва авария ҳолатида.
Ўтган 10-15 йил мобайнида назарий ишланмалар амалга оширилди. 
Энергия тежовчи дастурлар фаол муҳокама этилди ва қатор тажриба 
бинолари қурилди. Академик С.Н.Булгаков илмий раҳбарлигида Россия, 
Белоруссия ва МДҲнинг бошқа шаҳарларида биринчи саноат сериясининг 
турар-жойларини реконструкция қилиш бўйича хорижий тажриба ва айрим 
мисолларни ўрганиб, олимлар, меъморлар ва лойиҳа мутахассислари 
гуруҳлари кварталлар ва микрорайонларни бузмасдан ёки мавжуд биноларни 

---

15 
минимал бузиб, турар- жойлар майдонини 2-3 баробар ошириш ҳисобига 
қайта қуриш усули билан беш ва ундан кам қаватдаги турар-жой биноларини 
қайта тиклаш концепциясини, техник ечимларини ва ижтимоий-иқтисодий 
асослашни ишлаб чиқди. Айни пайтда ушбу мавзулар атрофида жонли 
мунозаралар мавжуд бўлиб, унда бино ва иншоотларнинг энергия сарфини 
камайтиришга ёрдам берадиган бир қатор аниқ тавсиялар ишлаб чиқилган. 
Жумладан, шаҳарсозлик сиёсати соҳасида қуйидаги тавсиялар ишлаб 
чиқилиб, қисқача хулосалар берилган [1]: 
- 20-30 йил муддатга шаҳарлар чегараларини кенгайтиришни тўхтатиб 
туриш керак. Бу даврда шаҳарларни ривожлантиришни – мавжуд 
ҳудудлардан оқилона фойдаланиб, қурилишни янги шаҳар атрофи 
ҳудудларида ривожлантирмасдан норматив даражагача қурилишини сиқиш 
ва магистрал иссиқлик қувурлари, бошқа энергия тармоқлари ва транспорт 
йўллари 
узунлигини 
оширмасдан 
тартибга 
солиш 
даражасида 
ихчамлаштириш ҳисобига амалга оширилиши керак. 
- Томларда ёки иситиладиган бинолар яқинида жойлашган контейнер 
қозонларидан фойдаланган ҳолда анъанавий марказлаштирилган ва 
ноанъанавий иссиқлик таъминоти системаларини, шу жумладан, маҳаллий 
иситиш системаларини комплекс ишлатиш учун техник-иқтисодий 
асосларни ишлаб чиқиш. 
- Шамол ҳосил қилувчи бўшлиқларни бартараф этиш ва ёпиқ ҳовли ва 
ички ҳудудларни ташкил қилиш билан турар-жой кварталлари ва 
микрорайонларни қуришни якунлаш дастурларини ишлаб чиқиш. 
- Реконструкция қилинаётган кам қаватли турар-жой кварталларининг 
қайта қуриладиган биноси учун бош план, дастурлар ва бизнес-режалар 
ишлаб чиқиш. Янги иссиқлик техникаси меъёрларига мувофиқ мавжуд 
турар-жой биноларнинг тўсиқ конструкцияларини изоляция қилиш билан 
боғлиқ масалаларни ишлаб чиқиш. 

---

16 
- Автоматлаштирилган алоҳида иссиқлик системаларига ўтиш 
режалари ва иссиқлик тармоқларини реконструкция қилиш режаларини 
ишлаб чиқиш. 
- Турар-жой майдонларининг ўсишини ҳисобга олган ҳолда иситиш ва 
иссиқ сув учун томли қозонлардан фойдаланишга ўтишни амалга ошириш. 
- Ушбу кварталлар асосида шаҳар хўжалигининг энергетик жиҳатдан 
самарали ҳудудларини ташкил этиш билан электр энергиясини тежаш 
бўйича комплекс чора-тадбирларни амалга ошириш. 
- Ернинг табиий иссиқлигидан ёки ҳавони мусбат температурагача 
иситишнинг сунъий манбаларидан фойдаланган ҳолда автомобиллар 
тўхташ жойи, омбор ва ёрдамчи хоналарни жойлаштириш учун ер ости 
майдонларидан фойдаланиш дастурларини ишлаб чиқиш. 
Турар-жой ва жамоат биноларининг муайян иссиқлик йўқотишларига 
уларнинг ҳажмий-план ечимлари ва хусусан, қуйидаги кўрсаткичлар 
сезиларли таъсир қилади: 
- бино умумий майдонининг ва ташқи тўсиқ девор конструкциялари 
майдонига нисбати;
- дераза ўринлари майдонининг ва ташқи деворлар майдонига 
нисбати; 
- пландаги биноларнинг конфигурацияси, уларни релъефга ва 
горизонтга нисбатан жойлаштириш.