Zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent davlat transport unversiteti

Ishlar sifatining nazorati
7.35. Chaqiqtosh, shag‘al, kuyundilardan asos, qoplamalar va tosh yo‘llar qurilganda 1.13-bandga qo‘shimcha ravishda quyidagilar tekshirilishi kerak:
- smenada kamida 1 marta – chaqiqtosh va qum, sement qorishmasining GOST 8269 va GOST 5180 bo‘yicha namligi, qum-sementning mustahkamlik markasi O‘z RST 23558 bo‘yicha;
- doimiy ravishda ko‘z bilan kuzatish orqali zichlashning sifati va qarov ishlarining tartibi.
7.36. Chaqiq toshlar, shag‘al va kuyundilardan qurilgan asos va qoplamalarning zichlanish sifatini tekshirilayotgan qismning butun uzunligida, og‘irligi 10-15 t li katoklar o‘tganda asos (qoplama) yuzasida izlar qolish-qolmasligi, g‘ildirak oldida ko‘tarilish paydo bo‘lmasligi, g‘ildirak tagiga qo‘yilgan tosh ning maydalanishi bilan aniqlanadi.
7.37. Tosh yo‘llarda, terilgan tosh (qirqilgan tosh)larning zich qo‘yilganligini massasi 10-15 t lik zichlagichlar o‘tganda surilmasligi va cho‘kmasligi bilan aniqlanadi.


Topshiriq: Chaqiqtosh, shag‘aldan asos va qoplamalar qurishda sifat nazorati talablarini o‘rganish.
5-Laboratoriya ishi.
Shimdirish usuli bilan asos va qoplamalar qurishda sifat nazorati.


Ishdan maqsad: ShNQ 3.06.03-08 da shimdirish usuli bilan asos va qoplamalar qurishda sifat nazorati bo‘yicha keltirilgan ko‘rsatmalarni o‘rganish.

ShNQ 3.06.03-08 da shimdirish usuli bilan asos va qoplamalar qurishda sifat nazorati bo‘yicha quyidagi bandlar mavjud:

Ishlar sifatining nazorati
9.125. Qoplama va asoslarni qurishda tosh va bog‘lovchi materiallar sifatini, qorishma va qora chaqiq toshni tayyorlash jarayonini hamda ularning sifatini nazorat etish zarur.
9.126. Asos va qoplamalar qurish uchun ishlatiladigan materiallarning sifati, tegishli davlat standartlari talablarida ko‘rsatilgan usullar bilan aniqlanadi. Tosh materiallarning sifatini, ularning zarralari tarkibi, ulardagi changsimon, gil va loysimon zarralar borligi, bog‘lovchining sifati bo‘yicha (ignani botish chuqurligi, qovushqoqligi va boshqalar) baholanadi. Quyish uchun tayyorlangan bog‘lovchilarning ishchi harorati, bog‘lovchilarning tosh materiallar bilan yopishishi tekshiriladi.
9.127. Qurilishga keltirayotgan chaqiq tosh, shag‘al va qumning sifatini tekshirish uchun amaldagi standart talablariga rioya qilingan holda sinov uchun na’muna olidani. To‘g‘ri zahiralarning o‘zidan olinayotgan tosh materiallardan sinov uchun namunalarni, zaxiraning o‘zidan, yoki ular jo‘natilayotgan omborladan, yo‘lda aralashtirilganda yo‘lning o‘zidan olinadi.
9.128. Tosh material o‘rniga eski qoplamani maydalab ishlatilganda yoki qoplamalarni yo‘lning ustida aralashtirib qurilganda sinov uchun namuna umumiy massasi 8-10 kg dan har 0.5 km masofada olinadi.
9.129. Mineral kukunlarining donadorlik tarkibini bilish uchun xar bir partiyadan 1 kg, gruntlar uchun esa joyidan 3-4 yeridan massasi 1 kg namuna olinadi, so‘ngra ularni aralashtirib, ulardan 1 kg ni olinadi.
9.130. Keltirilgan bog‘lovchilarning sifatini bilish uchun har bir partiyasidan o‘rtacha massasi 2-3 kg sinash uchun namuna olinadi. Olingan namunalarda xar-xil begona narsalar bo‘lmasligi lozim.
9.131. YuFM va faollashtiruvchilarning sifatini, ularning ko‘rsatgichlari tegishli amaldagi standartlar talabiga javob berishini tekshirib aniqlanadi.
9.132. Tayyorlangan va tayyor bog‘lovchilarni haroratini kamida har ikki soatda tekshirib turish lozim.
9.133. Bog‘lovchining qovushqoqligini tayyorlash tugashidan so‘ng aniqlanadi. Agar bog‘lovchi qozonda 4 soatdan ortiq qolgan bo‘lsa, unda qovushqoqligi qaytadan tekshiriladi. Qo‘shma bog‘lovchilarning qovushqoqligi 2 soatdan so‘ng tekshiriladi. Qovushqoq va suyuq bog‘lovchilarning xususiyatlarini tegishli standartlar talabiga javob berishi lozim.
9.134. YuFM qo‘llanilganda bitumning sifatlarini tekshirishdan tashqari, YuFM bilan bitum to‘la aralashgandan so‘ng ularning qovushqoqligi, ignani botishi bilan aniqlanadi. Qo‘shimcha bog‘lovchi bilan aralashtirilgan bitumning yopishqoqligini to‘g‘ri tanlashni, qabul qilingan nisbat orqali bog‘lovchi bilan qorishma tayyorlab sinovdan o‘tkaziladi.
9.135. Bog‘lovchi bilan tosh materiallar yopishish ko‘rsatgichi har gal oldingi qo‘llanilgan materiallardan farqini aniqlash uchun tekshiriladi.
9.136. Qora chaqiq tosh tayyorlanganda tosh materiallarning namligi, bog‘lovchining quyuqligi, harorati, aralashtirish vaqti, tayyor qora chaqiq toshning sifatn va harorati tekshiriladi.
9.137. Tosh materiallarining namligini ularni sovuq holda me’yorlashdan oldin tekshiriladi (quritish oldidan).
9.138. Avtomatlashirilgan me’yorlovchi uskuna bo‘lmagan holda smena davomida 3-4 marta me’yorlovchi uskunani ishishni tekshirib turish kerak.
9.139. Tosh materiallar, bog‘lovchilar va qora chaqiq toshlarning harorat holatini doimo tekshirib turiladi. Qora chaqiq tosh haroratini har bir qorishma to‘pida tekshiriladi.
9.140. Yuzaga ishlov berish va shimdirishda: tosh materiallarni sarf me’yorini, haroratni, bog‘lovchi quyishdagi me’yor va bir tekisligini, bog‘lovchi qo‘yilgandan so‘ng o‘z vaqtida va bir tekisda tosh materiallar sepilishi tekshiriladi.
9.141. Tosh materiallarini organik bog‘lovchilar bilan yo‘l ustida aralashtirib ishlov berganda quyidagilar tekshiriladi: tayyorlangan tosh materiallar uyumining hajmi bir tekisdaligi; uning namligi va tayyor qorishmaning sifati; uyumning hajmi bir tekisdaligi andozalar bilan har 25 m masofada; YuFM va faollashtiruvchi moddalar qo‘llanilganda, ularning me’yorlanishi.
9.142. Asos va qoplamalarni uskunalarda aralashtirilgan qora chaqiq toshdan qurish jarayonida ularni yotqizilayotgan vaqtida harorati, chaqiq toshning me’yoriy sarfi, qoplama (asos)ning qalinligi, zichlanish sifati, tekisligi va ko‘ndalang nishabliklari tekshiriladi.
9.143. Yo‘l ustida aralashtirib tayyorlangan qorishmalarning sifatini, uning yuza ko‘rinishi va olingan namunalarni sinash bilan baholanadi. Yaxshi, optimal bog‘lovchilar bilan ishlov berilgan qorishmalarda yuzasi ishlov berilmagan zarralar, bo‘laklar va yig‘ilgan bog‘lovchilar bo‘lmasligi kerak. Qorishma rangi to‘q jigarrang bo‘ladi. Qorishmalar bir tekisda emasligi aniqlansa, har 0.5 km da namunalar olinadi va sinov o‘tkaziladi.
Bir tekisda bo‘lmagan, bog‘lovchilari ko‘p bo‘lgan qorishmaga tosh material qo‘shiladi va qo‘shimcha ravishda aralashtiriladi. Sifatsiz qorishma uyumdan olib tashlanadi.
9.144. Asos, qoplamalarning ravonligi va ko‘ndalang nishabligi zichlash jarayonida uch metrlik reyka bilan yo‘l yo‘nalishiga parallel qo‘yib tekshiriladi. Uch metrlik reyka bilan qoplama yuzi orasidagi oraliq 7 mm dan oshmasligi kerak.
Ko‘ndalang nishablikni har 100m masofada andoza bilan tekshiriladi: me’yorga nisbatan o‘zgarishlar ± 5% atrofida bo‘lishi lozim.
9.145. Qoplama va asos qalinligini zichlash jarayonida va tugaganidan so‘ng tekshiriladi. Qoplama qalinligini agar qoplama eni 7 m dan katta bo‘lmasa, 1 km da kamida 1 marta, 7 m dan keng bo‘lsa kamida 7000 m² qoplama yuzasida 1 marta tekshiriladi. O‘ymalar va kernlarni qatnov qism o‘rtasidan olinadi.
Qalinliklarning ko‘rsatilganga nisbatan farqi 10% atrofida, lekin 10 mm dan oshmasligi kerak. Kengligi har 100 m da tekshiriladi.
9.146. Shimdirish usuli bilan qora chaqiq toshdan tayyorlangan asos va qoplamalarning zichlanganligini og‘ir katokni (kamida 15 t) namunaviy tartibda yurgizib ko‘riladi, bunda qorishmalarning siljishi yoki katok g‘ildiragi oldida kichkina to‘lqinchalar bo‘lmasligi kerak.
9.147. Tosh materialining organik bog‘lovchilar bilan ishlov berilib, yo‘l ustida arralashtirilgan asos va qoplamalari zichlanganligini, ular qurilib 30 kun o‘tgandan keyin, har 1 km masofada olingan namunada zichlanish koeffitsietini aniqlash bilan tekshiriladi. Zichlanish koeffitsienti kamida 0.96 bo‘lishi shart.
9.148. Asos va qoplamalar qurilishi uchun ishlatiladigan hamma materiallarni amaldagi tegishli sinov usullari standartlari bilan tekshiriladi.

Asos, qoplama va yeyiluvchi qatlam uchun ishlatiladigan chaqiq toshga talablar

Jadval 9.1

Ko‘rsatkich	Shimdirish yo‘li bilan qoplama-lar qurish uchun chaqiq tosh		Sovuq qorishmalar yo‘l ustida aralashtirish bilan			Qora chaqiq tosh (issiq, illiq va sovuq)
	qoplama	asos	qoplama	asos	qoplama		asos
Mustahkamligi yoki maydalik darajasi bo‘yicha markasi: -qaynab chiqqan va keramdordan olingan chaqiq tosh -cho‘kma va metamorfik jinslardan olingan chaqiq tosh -shag‘al va chaqiq tosh aralashmasidan olingan shag‘al	800	600	800	600	800		600
	600	600	600	300	600		300
	Dr 12	Dr 16	Dr 16	Dr 24	Dr 12		Dr 16
Mustahkam strukturali shlakdan olingan chaqiq tosh	II-III	II-IV	II-IV	II-IV	II-III		II-IV
Cho‘kma va metamorfik jinslardan olingan chaqiq tosh	II-IV	II-IV	II-IV	II-IV	II-IV		II-IV
Muzlashga bardoshliligi bo‘yicha chaqiq tosh (shag‘al), kam bo‘lmagan	Mrz 15	Mrz 15	Mrz 15	Mrz 15	Mrz 15		Mrz 15

Asos va qoplamalar qurish uchun tavsiya qilinadigan organik bog‘lovchi materiallar

Jadval 9.2.

Asos va qoplamalar qurish uslubi	Organik bog‘lovchilarning markasi
Issiq qora chaqiq tosh	BND 90/30, BND60/90, BND40/60
Illiq qora chaqiq tosh	BND 200/300, BND 30/200,VNJ130/200
Sovuq qora chaqiq tosh	VNJ 10/30
Yo‘l ustidan aralashtirish	VNJ 10/30
Shimdirish	BND 90/130, BND 60/90