Zbekiston respublikasi toshkent kimyo texnologiya instituti

2.4. Kadmiy katodini eritib quyma olish jarayoni.
Kadmiy katodini sig’imi 0.3-2 t va undan katta bo’lgan elektroqizdirgichli kotyollarda (qozonlarda) eritiladi.Kadmiyni oksidlanishini oldini olish maqsadida odatda og’ir yog’lardan (konifol, NaOH, NH₄Cl va yog’och ko’mir) lardan foydalaniladi.
NaOH – ko’p miqdorda drosslar hosil qilib bu drosslar tarkibiga ko’p miqdorda kadmiy o’tadi.Ushbu ishqor Cd ni Zn dan tozalash qobiliyatiga ega.Metall yuzasini qoplashda yog’och ko’mirga → kadmiy ugari 4-5 %, NH₄Cl ga esa → 2-4 % ugar o’tadi.Ugarni kamaytirish maqsadida eritish chuqurroq kotyollarda amalga oshiriladi.
Eritish boshlanishidan avval kotyolga NaOH yuklanib,qizdirgich ishga tushiriladi va harorat 350-400^oC ga yetganda kadmiy katodi yuklanadi keyin esa materiallarni aralashtirish uchun aralashtirgich o’rnatiladi.
Agarda Cd katodi tarkibida talliy (Tl) elementi bo’lmasa, ishqorli dross kotyoldan chiqarib olingach metal to’g’ridan to’g’ri qoliplarga quyiladi.Mobodo Tl mavjud bo’lsa u holda ishqorli dross chiqarilib olingach kotyolga NH₄Cl solinib Cd ni Tl dan rafinirlanadi.Bu holatda Tl metal yuzasiga chiqib Tl li dross hosil qiladi va Tl ajratib olishga yuboriladi.Rafinirlangan Cd ni esa kerakli qoliplarga quyiladi.Chet el mamlakatlarida Tovar holidagi Cd prut holida iste’molga chiqariladi.


III.Texnalogik hisobotlar.
3.1.Mis – kadmiy keklarini tanlab eritishni hisoblash
Mis-kadmiyni qayta taqsimlashning o'ziga xos xususiyati - kek shaklida aylanib yuruvchi kadmiy o'z ichiga olgan materiallarning ko'payishi, aylanma elektrolit eritmalari va mis-kadmiy kekini tanlab eritmaga qaytarish.
Tanlaberitish mis-kadmiy keki tarkibiga kiradi,%: 3,5 Cd; 41 Zn; 8 Cu; boy kadmiy shimgichni suyultirishda mis qoldig'i o'z ichiga oldi; 7 % Cu; 0,7% Cd; 2% Zn va tarkibiy teskari eritma, g/l: 12 Cd; 7 Zn; 5 Cu.
Amaliy ma'lumotlarga ko'ra, biz uni mis qoldig'i 2% Cd va 7% Cd aylanma eritmasi bilan muomalaga qaytarganligini qabul qilamiz.
X aylanishida kadmiy miqdorini aniqlab, tanlaberitish uchun beriladigan kadmiy miqdorini, kg ni aniqlaymiz:
- mis qoldig'i bilan (yo'qotishlarni hisobga olgan holda)
(3,5 + Х)0,02 – 0,015Х = 0,07 + 0,005Х;
- aylanma eritma bilan
(3,5 + Х)0,07 – 0,04Х = 0,245 + 0,03Х.
Umuman olganda, u tanlab eritish uchun aylanmalar bilan ketadi:
Х = 0,07 + 0,005Х + 0,245 + 0,03Х,
bundanX = 0,326kg.
Har bir aylanuvchi mahsulot bilan birga kelgan kadmiy, kg:
- mis qoldig'i bilan
0,07 + 0,005 · 0,326 = 0,071;
- aylanma eritma bilan
0,245 + 0,03·0,326 = 0,25.
Topilgan kadmiyning miqdori va aylanayotgan mahsulotlarning tarkibiga qarab, har birining miqdorini hisoblaymiz:
– mis qoldig'i0,071·100/0,7 = 10.14kg,
- unda rux10.14·0,02 = 0,2kg,
- mis 10.14·0,07 = 0,71kg;
– aylanma eritma(0,25·1000) /12 = 20.83 l,
unda rux 20.83·0,007 = 0,146 kg, mis20.83·0,005 = 0,104kg.
Shuningdek, sementatsiyalash joyiga qaytib keladigan kadmiy shimgichni yuvgandan keyin eritma miqdori va tarkibini hisoblaymiz. Amaliyotga ko'ra, eritmaning 40 ... 45% gacha kadmiy muomalaga qaytariladi. Ushbu hisoblashda kadmiyning 45% sementatsiyalash eritmasi bilan 10,74 g/l Cd va 129 g/l Zn, yoki 0,89% Cd va 10,7% Zn ni o'z ichiga olgan eritma bilan yuviladi deb taxmin qilamiz.
Sementatsiyalash 10,87 g/l Zn va 5,2 g/l Cd dan iborat bo'lgan 9.1% Zn va 0.44% Cd bo'lgan yuqori qalinlashtiruvchi sliv bilan ta'minlanadi.
Shimgichni X bilan kislotali yuvgandan keyin eritmadagi kadmiy miqdorini aniqlab, biz ushbu eritmaning miqdorini topamiz:
(0,44 + Х)0,45 = Х,
BundanХ = 0,36 kg.
Topilgan kadmiy miqdoriga asoslanib, eritma miqdorini hisoblaymiz:
0,36·100/0,89 = 40,449,
Unda rux
40,449·0,146 = 5.9kg.
Keyinchalik, kadmiy shimgichni yuvish joyiga kiradigan neytral sementatsiyalash shimgichining soni va tarkibini hisoblaymiz. Amaliyotga ko'ra, biz 1,5% Cd neytral sementatsiyalash shimgichi bilan qaytariladi, uning tarkibi 25% Cd va 28% Zn ni tashkil qiladi deb taxmin qilamiz. 25% Cd va 45% Zn ni o'z ichiga olgan kadmiy shimgichni yuvish jarayoniga kiradi.
Neytral sementatsiyalash shimgichidagi kadmiy miqdorini aniqlagan holda, biz ushbu shimgichning miqdorini topamiz:
(25 + Х) 0,015 = Х,
bundaХ = 0,381 kg.
Topilgan kadmiy miqdoriga asoslanib, shimgich miqdorini hisoblaymiz.
0,381·100/25 =1,524 kg,
Unda rux
1,524·0,28 = 0,427 kg.