Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

Ички даромадлар самараси
– даромадларни ички истеъмолчилардан 
катта мамлакатнинг бюджетига ўтиши 
(c юзаси). 

Савдо шартлари самараси
– даромадларни чет эл ишлаб 
чиқарувчилардан катта мамлакат бюджетига ўтиши 
(e юзаси). 
Шундай қилиб, катта мамлакат шароитида импорт тарифи савдо 
шартлари самараси орқали иқтисодиётга ижобий таъсир эта олади. Аммо 
ҳимоя самараси b ва истеъмол самараси d мамлакатнинг иқтисодий ҳолати 
ёмонлашишига олиб келади.

---

119 

e > b + d
– импорт тариф киритилиши натижасида мамлакатдаги 
иқтисодий ҳолат яхшиланади.

e < b + d
– импорт тариф киритилиши натижасида мамлакатдаги 
иқтисодий ҳолат ёмонлашади. 

e = b + d
– импорт тариф киритилиши натижасида мамлакатдаги 
иқтисодий ҳолат ўзгармайди.
6. Кичик иқтисодиёт шароитида экспорт божи киритилишининг 
иқтисодий оқибатлари. 
Экспорт божининг асосий функциялари: 

Фискал 
– бож киритилиши давлат бюджетига даромадлар 
келтиради. 

Мувозанатлаштирувчи 
– маҳсулотнинг ички нархи ва жаҳон 
нархи даражасидаги фарқи катта бўлса, бож киритилиши унинг 
экспорт ҳажмини камайтиради.
 
Pe = Pd (1 + Tav). 
Tav = (Pe – Pd)/Pd. 
Формула кўрсатганидек, экспорт тарифнинг ставкаси маҳсулотнинг 
жаҳон нархи унинг ички нархидан катта бўлган фоиздаги қийматига тенг 
бўлиши керак.
Фараз қиламиз, кичик иқтисодиёт маҳсулотни Е нуқтада ишлаб 
чиқаради ва истеъмол қилади (35-расм). Мамлакат халқаро савдога киришади 
ва маҳсулотга бўлган жаҳон нархи Pw унинг ички нархидан катта бўлганини 
аниқлайди. Жаҳон бозори маҳсулотни чегараланмаган миқдорини Pw нархи 
бўйича истеъмол қила олгани учун, умумий таклиф эгри чизиғи горизонтал 
Sd+w чизиқ кўринишда бўлади, ва у мамлакат ичида ишлаб чиқарилаётган ва 
жаҳон бозорига экспорт қилинаётган маҳсулот ҳажмини кўрсатади.
Маҳсулотнинг ички таклиф ҳажми Q5 ни, ички талаби эса Q1 ни ташкил 
қилади. Маҳсулотнинг ортиқча миқдори экспорт қилинади (Q5 – Q1). 

---

120