Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

 
3. Демпинг ва демпингга қарши божлар. 
Демпинг
– экспорт нархларни мамлакатда мавжуд бўлган нархлардан 
пастроқ даражада ўрнатиш орқали маҳсулотни ташқи бозорга илгари 
суришдан иборат савдо сиёсатнинг нотариф молиявий усули. 

---

153 
Демпинг алоҳида фирмаларнинг ресурслари ҳамда экспорт 
қилувчиларга бериладиган давлат субсидиялари ҳисобидан амалга 
оширилиши мумкин. 
Демпинг шакллари: 

Вақтинчалик демпинг
– маҳсулотнинг ортиқча заҳиларини 
ташқи бозорга пасайтирилган нархлар бўйича сотиш.

Олдиндан мўлжалланган демпинг
– бозордан рақобатчиларни 
сиқиб чиқариш ва монопол нархларни ўрнатиш мақсадида нархларни 
вақтинча пасайтириш.

Доимий демпинг
– маҳсулотларни паст нархлар бўйича доимий 
экспорти. 

Тескари демпинг 
– маҳсулотларни ички нархларига нисбатан 
экспортга бўлган нархларини ошириш.

Ўзаро демпинг
– бир ҳил маҳсулот билан пасайтрилиган нархлар 
бўйича мамлакатларнинг ўзаро савдоси.
Демпинг асосида ташқи бозорга нисбатан ички бозордаги нарх бўйича 
талаб эластиклиги пастроқ бўлган ҳолат ётади. Бу ички бозорда нисбатан 
монопол ҳолатга эга фирмаларга маҳсулотларни ички бозорда ташқи бозорга 
нисбатан юқорироқ нархлар бўйича сотиш имкониятини беради.
Фойдани максималлаштириш учун фирма ички ва ташқи бозорда 
мейёрий даромадлар MR ва мейёрий харажатлар MC тенглигига эришиш 
керак. Ички сотиш ҳажмидан тушадиган мейёрий даромад Dd эгри чизиғидан 
пастроқда жойлашган MRd эгри чизиғи орқали аниқланади. Экспорт доимий 
Pf жаҳон нархи бўйича амалга оширилади, шунинг учун ташқи бозордан 
олинадиган мейёрий даромад жаҳон нархига тенг бўлади (MRf = Pf). MC 
иккала бозорда тенглаштириш учун умумий Qm маҳсулот миқдорини ишлаб 
чиқариш керак, шунда миллий бозорда Qd маҳсулот миқдори сотилади, чет 
эл бозорида эса (Qm-Qd) маҳсулот миқдори сотилади. Ушбу ҳолатда 
MC=Pf=MRf=MRd. Qd маҳсулот миқдорига Pf экспорт нархидан баландроқ 
бўлган Pd нархи бўйича миллий талаб мавжуд бўлади. Шундай қилиб, ички 

---

154 
бозорда ташқи бозорга нисбатан маҳсулотни арзонроқ нарх бўйича сотиб, 
фирма демпинг сиёсатини олиб боради (50-расм).