Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

2. Тўлиқ бўлмаган шартномалар назарияси. 
Ушбу йўналишда фирмаларнинг тайёр маҳсулот ишлаб чиқаришдаги 
зарурий 
компонентларни 
импорт 
қилиш 
қарорини 
ўрганишда
микроиқтисодиётдаги тўлиқ бўлмаган шартномалар (олдиндан кўриб 
бўлмайдиган, келажакда рўй бериши мумкин бўлган ҳар қандай ҳолатлар 
шартномалари) моделига асосланади. Фирмаларнинг тайёр маҳсулот учун 
керакли компонентларини олишнинг 2 йўли мавжуд: 

аутсорсинг
– фирмага тегишли бўлмаган ва ундан алоҳида иш 
юритадиган етказиб берувчидан фойдаланиш. Агар аутсорсинг давлат ичида 
бўлса, ташқи савдо юзага келмайди, агарда манба чет элда бўлса, унда ташқи 
савдо икки мустақил фирмалар ўртасида юзага келади.

инсорсинг
– фирмага тегишли бўлган ва унинг такриби 
ҳисобланган етказиб берувчидан фойдаланиш. Агар инсорсинг давлат ичида 
бўлса, ташқи савдо юзага келмайди, агарда манба чет элда бўлса, унда ташқи 
савдо чет элга тўғридан-тўғри инвестиция киритиш орқали юзага келади.
Фирма тайёр маҳсулот ишлаб чиқариш учун зарурий бўлган оралиқ 
товарлар манбасини танлаш унинг оладиган фойдасига боғлиқ. Тайёр 
маҳсулот ишлаб чиқарувчи фирма кайси ташкилий формани, аутсорсинг ёки 
инсорсинг, танлаши оралиқ товар учун ўз фойдасидан қанча қисмини 
ажратиш натижасида фойдасини максималлаштиришига боғлиқ. Изланишлар 
шуни кўрсатдики, тайёр маҳсулот ишлаб чиқаришда катта ҳажмдаги оралиқ 
товарлар талабига эга фирмалар аутсорсингдан фойдаланишни афзал кўради 
ва инсорсингдан тайёр маҳсулот ишлаб чиқаришда кам ҳажмдаги оралиқ 
товарлар талабига эга фирмалар фойдаланишади.

---

105 
Тўлиқ бўлмаган шартномалар модели халқаро савдода фирмаларнинг 
қўл остидаги филиалларидан (инсорсинг) ёки мустақил чет эл фирмаларидан 
(аутсорсинг) оралиқ товарлар сотиб олиш билан боғлиқ ташкилий 
қарорларнинг қай бири фойдали эканлигини тушунтиради. Муаллифлар 
фирмаларнинг, ички аутсорсинг эмас, балки халқаро манбаларни танлашга 
ундовчи бир нечта омилларни кўрсатишган: хорижда ишлаб чиқаришдаги 
кам харажатлар, халқаро савдода харажатларни қисқартириш, савдо 
тўсиқларини бартараф этиш ва бошқалар.
Муаллифлар фирмаларнинг инсорсинг ўрнига аутсорсинг танлашга 
ундайдиган бир нечта қуйида келтирилган омилларни кўрсатишади: 
тўғридан-тўғри киритилаётган чет эл инвестицияларининг юқори доимий 
харажатлари мавжудлиги, оралиқ товарлар ишлаб чиқарувчиларига 
харажатларнинг бир қисмини ўтказиш имкониятти ва бошқалар.