Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

Расм 1.2. Жаҳон бозорининг вужудга келиши 

---

14 
Халқаро бозор
– чет элдаги бозорлар билан боғланган миллий 
бозорларнинг бир қисми.
XIX асрнинг биринчи ярмида катта индустриялар пайдо бўлди, ва улар 
ишлаб чиқарган маҳсулотлар бутун жаҳонда сотилишни талаб қилди. Бунинг 
натижасида жаҳон бозори вужудга келди ва унинг шаклланиши XIX-ХХ асрлар 
поғонасида тугалланди.
Жаҳон бозори
– халқаро меҳнат ва бошқа омиллар тақсимотига 
асосланган мамлакатлар ўртасидаги товар-пул муносабатларининг доираси.
Жаҳон бозори мавжудлигининг асосий ташқи белгиларидан бири
халқаро савдо ҳисобланади.
Халқаро савдо
– барча мамлкатларни ташқи савдосининг еғиндиси 
бўлмиш, халқаро товар-пул муносабатларининг доираси.
Халқаро савдо иккита йўналишдан иборат (экспорт ва импорт) ва савдо 
салдоси ҳамда савдо обороти билан ҳарактерланади.
Экспорт
– маҳсулотни чет элга сотиш. 
Импорт
– маҳсулотни чет элдан сотиб олиш. 
Ташқи савдо салдоси
– экспорт ва импорт қийматининг айирмаси.
Ташқи савдо айланмаси
– экспорт ва импорт қийматининг суммаси. 
Экспорт ва импорт халқаро савдони атрофлича таҳлил қилиш учун 
қўлланиладиган халқаро маҳсулотлар ҳаракатини ҳарактерлайдиган асосий 
тушунчалардир.
Жаҳон бозоридаги мувозанат
. Талаб ва таклиф мувозанати шартидан 
келиб чиққан ҳолда экспорт ва импорт тушунчаларининг графикдаги кўринишини 
1.3-расмда кўрсатилгандек тасаввур қилиш мумкин.
Шартлар:
- автаркия ҳолатида битта маҳсулот ишлаб чиқарадиган ва истеъмол 
қиладиган I ва II мамлакатлар мавжуд.
- I мамлакатдаги маҳсулотга бўлган талаб ва таклиф DI ва SI ташкил 
қилади, II мамлакатда эса DII ва SII. Горизонтал чизиғи бўйича маҳсулотнинг Q1, 

---

15 
Q2 ишлаб чиқариш ҳажмлари кўрсатилаган, вертикал чизиғи бўйича уларнинг I ва 
II мамлакатлардаги РI ва РII нархлари белгиланган.