Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

1.6. МАХСУС ИШЛАБ ЧИҚАРИШ ОМИЛЛАРИ НАЗАРИЯСИ ВА 
ТАШҚИ САВДО 
1. 
Махсус ишлаб чиқариш омиллари модели. 
2. 
Махсус ишлаб чиқариш омиллари моделида ички мувозанат. 
3. 
Махсус ишлаб чиқариш омиллари моделида халқаро мувозанат. 
4. 
Махсус ишлаб чиқариш омиллари моделида ишлаб чиқариш 
омиллари таклифи ўсишининг даромадлар тақсимотига таъсири
1.
Махсус ишлаб чиқариш омиллари модели 
Д. Рикардо моделига биноан халқаро савдо унда қатнашаѐтган 
мамлакатлар учун ўзаро фойдали бўлади. Ушбу моделда меҳнат ресурслари 
ягона ишлаб чиқариш омили бўлгани учун ва улар бир соҳадан иккинчи соҳага 
эркин кўча олганлиги учун, савдо алоҳида олинган шахсларга зарар келтира 
олмайди. Шундай қилиб, Д. Рикардо модели бўйича савдо нафақат мамлакатлар 
учун, балки уларнинг аҳолисига ҳам фойда келтиради, чунки у даромадни ички 
тақсимланишига таъсир этмайди. Аммо ҳақиқий ҳаѐтда бу шарт куйидаги 
сабаблар учун бажарилмайди:
1. 
меҳнат ресурслари соҳалар аро эркин кўча олмайди; 
2. 
турли ҳил маҳсулотларни ишлаб чиқариш ҳар ҳил омилларни 
сарфланишини талаб қилади, ишлаб чиқариш тузилмаси ўзгарса, омилларга 
бўлган талаб ҳам ўзгаради.
Шундай қилиб, савдо натижасида бутун миллат ютканига қарамай, у бир 
аҳоли гуруҳига зарар етказади, иккинчи аҳоли гуруҳига эса фойда келтиради.
Ташқи савдонинг реалистик таҳлили уни даромадлар тақсимланишига 
таъсирини ҳисобга оладиган моделни ишлатиши керак. Бундай модел сифатида 
махсус ишлаб чиқариш омиллар модели ҳисобланади.
Махсус ишлаб чиқариш омиллар модели Пол Самуэльсон ва Роналд 
Джонс томонидан ишланган. У иккита маҳсулот ишлаб чиқарадиган ва ўз 
меҳнат ресурсларини икки соҳалар ўртасида тақсимлайдиган иқтисодиѐтни 

---

62 
ўрганади. Аммо Д. Рикардо моделидан фарқли равишда меҳнатдан ташқари 
бошқа омилларни ҳам ҳисобга олади. Меҳнат мобил, яъни соҳалар ўртасида 
ҳаракат қила оладиган, омил ҳисобланади, бошқа омиллар эса махсус 
ҳисобланади.