Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

Экспорт субсидиясининг иқтисодий самаралари: 
ишлаб чиқарувчиларнинг ютуғи (a+b+c); 
истеъмолчиларнинг йўқотишлари (a+b); 
давлатнинг субсидия беришга ҳаражатлари (b+c+d+e+f+g); 
миллатнинг соф йўқотишлари (b+d+e+f+g); 
b – химоя самараси; 
d – истеъмол самараси. 

---

147 
Импорт божидан фарқли равишда экспорт субсидияси катта 
иқтисодиѐтнинг савдо шартларини ѐмонлаштиради, чунки у маҳсулотнинг чет 
эл бозоридаги нархини P
W 
дан Ps
* 
гача пасайишига олиб келади.
(e+f+g) – савдо шартлари самараси = (P
W
-P
S
*
)* Q
exp. 
Шундай қилиб, экспорт субсидияларни ажратишдан келиб чиқадиган 
йўкотишлар ундан олинадиган ютуқлардан каттароқ бўлади.  
Экспорт субсидиялар ва уларни компенсация қилувчи божлар 
ЖСТ тартибларига биноан экспорт субсидиялари нохақ рақобат 
инструменти ҳисобланади ва уларни қўллаш таъкидланади. Импорт қилувчи 
мамлакат экспорт қилувчи мамлакат томонидан экспорт субсидияси 
берилганини аниқласа, компенсацион бож киритиш хуқуқига эга.
Компенсацион божнинг иқтисодий оқибатларини Жанубий Кореядан 
АҚШга импорт қилинаѐтган пўлат бозори мисолида кўриб чиқамиз. Еркин 
савдо шароитида бозор А нуқтасида мувозанатга интилади (2.18 - расм).
Расм 2.18. Экспорт субсидияси ва компенсацион божнинг иқтисодий 
оқибатлари 
Экспортная субсидия и компенсационная пошлина
P
Qimp
Po
P1
Mo M1
Dimp
Sw
Sw’
F A B
E D C
 
Корея хукумати томонидан бериладиган экспорт субсидиялари 
эластиклиги тугалмас бўлган P
0
таклиф чизиғини пастга P
1 
даражасигача 
туширади ва импортни M
0
дан М
1
гача оширади. Бутун жаҳон нуқтаи назаридан 

---

148 
ушбу савдо ҳажми жуда катта ҳисобланади. АҚШ корхоналарига Корея 
пўлатини C нуқтасигача ишлатиш фойдали бўлади. Ушбу нуқтада улар учун 
оҳирги тоннанинг қиймати P
1
ни ташкил қилади, жаҳон хўжалигига эса ушуб 
оҳирги тоннанинг ишлаб чиқариш ҳаражатлари Р
0
га тенг бўлади. Ушбу 
ресурсларни самарасиз сарфлаш оқибатида келиб чиқадиган ортиқча савдо 
жаҳон хўжалигига ABC учбурчак ҳажмида зарар келтиради. Аммо бу импорт 
қилувчи мамлакат учун фойдали: ACEF юзаси – импорт қилувчи мамлакатнинг 
соф ютуғи. 
Агар АҚШ кореялик субсидияларни нейтрализация қилиш учун 
компенсацион божларни киритганида, бозор эркин рақобат шароитида А 
нуқтасидаги олдинги нархга P
0 
ва савдо ҳажмига M
0 
қайтган бўлар эди.
Натижада жаҳон хўжалигининг йўқотишлари бекор қилинади (ABC юзаси). 
Импорт қилувчи мамлакат (АҚШ): 
Ютуқ – ADEF юзаси (давлат бюджетининг ютуғи). 
Ютқазиш – ACEF юзаси (истеъмолчилар ютқазиши). 
Соф ютқазиш – ACD юзаси (миллат ютқазиши). 
Експорт қилувчи мамлакат (Корея): 
Ютқазиш – ADEF юзаси.
Экспорт субсидияси берилиши ва унга қарши компенсация божи 
киритилиши натижасида экспорт қилувчи ва импорт қилувчи мамлакат 
ютказади, жаҳон хўжалиги эса ютади.