Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлша вазирлиги тиббий таълимни ривожлантириш маркази тошкент педиатрия тиббиёт институти

Мавзу: Сезги, идрок, тасаввур, диққат. Патологияси. Текшириш усуллари.
 
Сезги
– 
энг оддий психик акс эттириш жараёни бўлиб, атрофдаги материал 
олам ва организмнинг ички ҳолатининг алоҳида хусусиятларини мияда акс 

---

26 
эттиришдир (ранг, шакл, оғриқ).Бунда атрофдаги нарсалар сезги органи 
рецепторларига бевосита таъсир этади. 
Ички ва ташқи оламдаги предметлар марказий нерв тизимига экстероцепторлар 
ва интероцепторлар орқали таъсир қилади.
Экстероцептив сезги 
тана ташқарисида жойлашган рецепторлар билан 
боғланган: кўриш, эшитиш, ҳид билиш, таъм билиш, тери. Экстероцепторларнинг 
икки тури фарқланади:
- 
дистанцион, яъни ташқаридаги қўзғатувчилар билан бевосита контакта 
бўлмайдиган (кўриш, эшитиш, ҳид билиш); 
- 
контактрецептор, бунда бевосита контакт амалга оширилади (таъм билиш, 
тактиль сезги, вибрацион сезги).
 
Интероцептив
(
ёки органик) сезгилар нерв толаларига, иннервацияланувчи 
ички органлар қўзғатувчиларига таъсир қилиш туфайли келиб чиқади. 
Интероцепциянинг рецептор майдонлари ички орган тўқималарида жойлашган бўлиб, 
ички муҳит ҳақида маълумот беради. Улар ўз ўрнида икки гуруҳга бўлинади. 
Хусусий интероцепторлар ички муҳит ва ички органлар ҳақида маълумот 
беради. 
Проприоцептив сезгилар, бу мускул, бўғин ва вестибуляр аппаратда жойлашган 
рецепторлар бўлиб, улар тананинг ҳолати, оёқ-қўлнинг ўзаро жойлашуви ҳақида 
маълумот узатади (ўз ҳаракатларини ҳис қилиш ва тананинг фазовий ҳолати).
Сезувчанликнинг ўзгариши қонуниятлари: 
- 
адаптация, анализатор сезувчанлигининг айни дамда таъсир қилувчи 
қўзғатувчининг кучи ва давомийлигига мослашиши туфайли ўзгариши; 
- 
сенсибилизация - анализатор сезувчанлигининг ички психик омиллар таъсири 
остида ортиши; 
- 
десенсибилизация – бир турдаги анализаторларнинг кучли қўзғалиши ҳар доим 
бошқаларининг сусайишига олиб келади; 
- 
контраст – реалликнинг бир хусусиятига бошқа унга қарама-қаршиларининг 
таъсири остида сезувчанликнинг ортиши; 
- 
синестезация – реалликга тўғри келадиган ассоциатив иномодаль сезгилар, 
масалан лимон кўриниши нордон таъмни ҳис қилишни уйғотади.