Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

5. Машғулот мазмуни.
5.1. Касалларнинг асосий ва иккиламчи шикоятлари.
Биринчидан, шифокор нафас аъзолари тизими билан касалланган беморларнинг асосий ва иккиламчи шикоятларини аниқлаши керак.
Асосий шикоятларига хансираш (хансирашнинг энг оғир даражаси - нафас кисиши), йўтал, қон туфлаш, кўкрак қафасида оғриқ.Ўпка патоогияси бор беморлар хансирашга шикоят килмасликлари мумкин. Шунинг учун бу беморларни яхшилаб сўраб-суриштириш лозим. Юқоридаги шикоятлардан бирортаси, бўлса колган шикоятлари бори- йўқлигини хам аниқлаш зарур.
Беморларнинг хар бир шикоятини куйидаги схема (алгоритм) ёрдамида яхшилаб деталлаштириш керак:
Бемор шикоятларини текшириш алгоритми:

• 
  Шикоятнинг индивидуал хусусияти ва характеристикаси.
  

• 
  Щикоят пайдо бўлиш вақти, унинг давомийлиги, маълум вақтда пайдо бўлиш характери, даврийлиги, мавсумийлиги.
  
• 
  Шикоятни юзага келиши, уни кучайтирувчи ёки камайишига сабаб бўлувчи факторлар.
  

> Оғриқ иррадиацияси ва локализацияси (кўкрак қафаси оғриғига оид шикоятлар).
> Шикоят кмайиши ва йўқолиши сабаблари, даволаш эффективлиги.


Хансираш (диспноэ) - бу нафас олишнинг кийинлашиш хисси, нафасни олиш ва чиқаришда давомийлиги, чуқурлиги, ритми ва частотаси ўзгаришлари билан биргга келиши. хансираш ўпкадаги альвеолаларда вентиляция бузилиши натижасида пайдо бўлади ва ўпканинг кон билан таъминланиши ва газ алмашинишини ўзгаришига олиб келади. конда со2 ва чала оксидланган моддалар алмашинуви максулотларини кўпайиши нафас маркази кўзгалишини ва хансираш пайдо бўлишини чакиради. хансираш объектив, субъектив ва аралаш бўлиши мумкин. Айнан субъектив хансираш касални суриштирганда аниқланади(кўкракда қисилиш хисси натижасида нафас олишни кийинлашуви,нафас олганда кўкрак қафасини тўла ёзишни иложсизлиги,хаво етишмаслиги хисси).Субъектив хансираш неврозларда кузатиш мумкин.Объектив хансираш объектив текширишларда аниқланади:нафас частотаси,ритми ва чуқурлигит ўзгариши,нафас актида ёрдамчи елка камарининг юқори мускулатурасининг катнашиши.Бундан ташкари хансираш физиологик(жисмоний зўрикишда ва эмоционал стрессда) ва патологик.
Хансираш келиб чикиши бўйича бўлиши мумкин:

• 
  Нафас аппарата бузилиши хисобига;
  
• 
  Юрак кон томир тизими патологияси хисобига;
  
• 
  коннинг транспорт вазифаси бузилганда;
  
• 
  Тўқима ва аъзодаги Кребс циклидаги нафас ферментлари патологияси хисобига;
  

> бош мия жарохати (марказий генез). Ўпкага боғлиқ хансираш сабаблари:

• 
  Механиқ (ўсма, нафас йўлларидаги ёт таначалар, ўпканинг плевра бўшлиғидаги суюқлик билан қисилиши);
  
• 
  Ўпкадаги яллиғланиш хисобига ўпка тўқимасида хаволанишни камайиши;
  
• 
  Ўпка эмфиземаси;
  

Хансираш характерига кўра инспиратор,экспиратор ва аралаш бўлиши мумкин. Жуда кучли,асфиксия билан чегараланган ва тўсатдан пайдо бўлувчи хансираш бугилиш деб номланади.Хуружлар билан кечувчи бўгилиш астма дейилади.(Масалан,бронхиал астма ,юрак астмаси).Ўпка билан касалланган беморларда хансираш сабаблари хавони юқори нафас йўлларига тўсик бўлиши мумкин, бунда нафас олиш кийинлашган (инспиратор хансираш); майда бронх ва бронхиоланинг торайиши хавонинг алвеоладан нафас чиқариш фазасида харакатига тўскинлик қилади (экспиратор хансираш); ўпка нафас юзасининг, эластиклигининг камайиши (аралаш хансираш).
Қон тупуриш- йўталганда кон ажралиши. Қон туфлаш давомийлиги, балғам билан ажраладиган кон микдори аниқланади. Йирик кон томирлар ёрилиши натижасида коннинг нафас йўлларига ва ташкарига балғам орқали кўп микдордаги чикишига ўпкадан кон кетиш дейилади. қон туфлаш туберкулёзнинг каверноз тури, бронхоэктатик касаллик, ўпка ўсмаси, митрал стеноз касалликларида кўпинча кузатилади. Ўпкадан ва ошкозондан кон кетишини фарклаш учун куйидагиларни хисобга олиш керак:
1. Бемор анамнезида ошкозон касаллиги бўлса, ошкозондан кон кетиш бўлади, ўпкадан қон кетганда бемор анамнезида ўпка касаллиги бўлади.

2. 
   Қон тупуришдан кейин бир неча кун кон балғам билан бирга ажралишда давом этади, ошкозондан кон кетганда эса бир кундан ортик эмас.
   
3. 
   Ўпка қон кетишида ўпканинг пастки - орқа бўлагида нам хириллаш эшитилади.
   
4. 
   Ўпкадан қон кетганда кўпиксимон қип-қизил қон ажралади, ишқорий реакция ва тез - тез йўтал билан бирга келади.
   

Йўтал - бу мураккаб рефлектор акт бўлиб хиқилдоқ трахия ва бронхларда шиллиқ ёки ёт жисмлар тўпланиши хисобидаги химоя реакциясидир. Йўталга шикоят бўлганда унинг характери, давомийлиги пайдо бўлиш вақти, баландлиги тембрини аниқлаш керак.
1. Ритми:

1. 
   Алохида йўтал харакатлари. Ларингитларда, трахеобронхитларда кўпинча чекувчиларда кузатилади.
   
2. 
   Кетма кет келувчи йўтал харакатлари йўталсиз оралиқлар билан такрорланувчи йўтал (ўпка-бронх йўтали).
   

1.3.Хуружсимон йўтал-нафас йўлларига ёт жисмларни тушиб қолишида йўталда, бронхиал астмада,ўпка каверналарда бронх лимфатик тугунлар шикастланганда.