Ўзбекистон республикаси соғЛИҚни сақлаш вазирлиги тошкент тиббиёт академияси

5.7. Тана тузилиши – конституция турлари
Конституция – туғма ва орттирилган хусусиятлар асосида ётувчи ва эндо- ва экзоген омилларга нисбатан реакцияларни белгиловчи организмнинг функционал ва морфологик хусусиятидир.
Конституциянинг учта тури тафовут қилинади:
1. Астеник тип – кўндаланг ўлчамлага нисбатан бўйлама ўлчамларни, оёқ-қўлларни танага, кўкрак қафасини – қоринга нисбатан устунлиги.
Астеникларда юрак ва паренхиматоз аъзолар кичик ўлчамда бўлади, ўпка узайган, ичак калта, қорин парда узун, диафрагма паст жойлашган. Артериал босим пасайган, ўпканинг тириклик сиғими катталашган, меъда секрецияси ва моторикаси, ичакларнинг сўриш қобилияти, қон гемоглобини, эритроцитлар камайган. Қонда холестерин, кальций, сийдик кислота, қанд миқдори паст. Буйрак усти ва жинсий безлар гипофункцияси, қалқонсимон без ва гипофиз гиперфункцияси.
2. Гиперстеник тип – кўндаланг ўлчамлар бўйлама ўлчамлардан катта бўлади. Қорин кўкрак қафасидан устун. Диафрагма юқорида жойлашган. Ўпкадан ташқари бошқа ички аъзолар астеникларга қараганда катта. Гиперстеник типдаги шахсларга юқори артериал босим, гемоглобин, эритроцит ва холестеринни кўп бўлиши хосдир. Меъда гипермоторикаси ва гиперсекрецияси. Секретор ва сўриш функциялари юқори. Қалқонсимон без гипофункцияси ва буйрак усти ва жинсий безлар функцияси юқори.
3. Нормостеник тип – тана тузилишини пропорционаллиги билан фарқ қилади ва астеник ва гиперстеникларни орасида холатда бўлади.


6. Амалий машғулот бўйича ўқитувчининг қайдлари

1. 
   Назарий қисм. Амалий машғулотни утказишдан олдин талабаларнинг асосий фанлардан билимлари даражаларини аниклаш керак. Буни хал қилиш учун бу қисмни ўтказишда дидактик шакллар куринишидан фойдаланиш керак (Саволлар бериш, жавоблар олиш ёки интерфаол педагогик технологияларини ўтказиш) «Заиф халқа», «Галлария бўйлаб саёхат» ва хоказо. Саволларининг бир хил хусусиятли бўлишига хам эътибор бериш керак. Бошида барча саволлар анатомиядан, кейин физиологиядан ва хоказо. Масалан:
   

- Одам конституцияси нима?
- Конституцияни нечта турини биласиз?
Агар билим негизлари паст даражада бўлса асосий қоидаларни қисқа шаклда тушунтириб бериш керак, чунки бусиз материалнинг ўзлаштирилиши қийин бўлади.
Бу қисм давомида кучли тайёрланган талабаларнинг аниқлаб олиш керак ва билим даражасини пастроқ талабаларни эътиборга олиш лозим. Кейинчали бу гурухни 2-3та кичик гурухларга бўлиб олишга имкон беради.
Интерфаол педагогик технологияларни ўтказишда – кучли+бўш талабалар, кучли+буш талабаларга қарши бўладилар. Кейин берилган амалий машғулотнинг мавзуси устида ишлашга ўтса бўлади. «Текширувчи сухбат» ва «Қопдаги мушук» усуллари ёрдамида амалга ошириш мумкин. Бу усулни ўтказиш учун берилган мавзу бўйича саволлар тайёрланади ва улар конвертга солинади. Хар бир талаба битти савол тортади ва ўз жавоб вариантини 2 дақиқада ёзади.
Кейин хамма энг тўғри жавобни танлаб, жавоблар вариантлари мухокама қилинади. Амалий машғулотнинг биринчи қисмига тахминан кетадиган вақт 25 дақиқа.

2. 
   Тахлилий кисм .Машғулотнинг иккинчи қисмида муоммонинг аналитик ечимини ўтказиш лозим. Шу мақсадда вазиятли топшириқлардан фойдаланиш керак. Кейин талабаларга таълимнинг бошқа кўргазмали шакллари таклиф қилинади-қалқонсимон безни, лимфа тугунларни текшириш слайдлари. Вазиятли вазифаларин ечишда ва кўргазмали материалларни ўрганишда талабаларни бажарган ишини тахлил қилишга ўрганиш керак –қалқонсимон безни катталашиш даражаларини аниқлаш, беморда у ёки бу патологиялини мавжудлиги топографияни ва ўзгарган лимфа тугунлар тавсифини хисобга олган холда тахмин қилиш. Тахминий кетадиган ваўт 25 дақиқа.
   
3.