|
Бит ва бургалар
а, б – бош бити (эркак, ур
ғ
очиси); в –
кийим бити; г –
қ
ов бити (ур
ғ
очиси);
д – сочдаги битнинг тухуми (сиркаси); е –
каламуш бургаси
Битлар:
а-бош бити; б-
қ
ов бити
Бургалар туркуми –
Aphaniptera
сутэмизувчилар,
қ
ушлар ва одамнинг
қ
анотсиз,
қ
он сўрар
эктопаразитлари,
ҳ
амма жойда
тар
қ
алган
танаси икки томонидан
си
қ
илган, о
ғ
из аппарати
санчиб – сўрувчи типда,
қ
аноти йў
қ
, 3 – жуфт оё
қ
лари
сакровчи
жинсий диморфизмга эга, ур
ғ
очиси
тахта ёри
қ
ларига, кемирувчилар
инига 450 тагача тухум
қ
ўяди,
тухумдан чувалчангсимон личинка
ривожланади, органик чириндилар
билан ози
қ
ланади. Личинкалари бир
неча марта туллаб,
ғ
умбакка кейин
имагога айланади. Му
ҳ
ит
ҳ
ароратига
қ
араб ривожланиши 20 кундан бир
йилгача бўлади, бургалар 2 йилдан 5
йилгача яшайди
эпидемиологик
жи
ҳ
атдан одам бургаси
му
ҳ
им а
ҳ
амиятга эга
Одам бургаси –
Pulex irritans
одамда ва айрим
уй
ҳ
айвонларида
паразитлик
қ
илади
Эски
тахталарнинг
ёри
ғ
ига, эски
гиламлар
юнги ва
қ
уру
қ
ахлатларга
тухум
қ
ўяди
Бургалар
қ
он
сўрар
эктопаразитлар
ҳ
исобланади
Тиббий а
ҳ
амияти –
бургалар ўлат ва
туляремия
қ
ўз
ғ
атувчиларининг
ташувчиларидир
Ўлат асосан бурга
ча
ққ
анда ю
қ
ади,
лекин шу билан
тананинг жаро
ҳ
ати
бор жойдан бош
қ
а
йўллар билан ю
қ
иши
хам мумкин
1
2
3
4
Каламуш бургаси
Икки
қ
анотлилар
туркуми – Diptera
ҳ
ашоратлар ичида
энг кўп сонли
туркум
ҳ
исобланади
туркум вакилларида
бир жуфт парда
қ
анотлари бор,
иккинчиси редукцияга
учраган ва визилдо
ққ
а
айланган
ривожланиши тўли
қ
метаморфоз тухум –
личинка –
ғ
умбак –
имаго йўли билан
боради
кўпчилик турларида
ур
ғ
очилари
қ
он билан,
эркаклари гул нектари
билан ози
қ
ланади, фа
қ
ат
Це – Це пашшаси ва кузги
жигалканинг эркаги
қ
он
билан ози
қ
ланади
мўйловларининг
узунлигига
қ
араб икки
қ
анотлилар иккита
кенжа туркумга
бўлинади:
икки
қ
анотлилар туркуми
вакиллари ичида
кўпчилик турлари ю
қ
умли
ва паразитар
касалликнинг механик ва
махсус ташувчилари
ҳ
исобланади
бу туркумнинг
чивинлар,
искабтопарлар ва
пашшалар оилалари
вакиллари тиббий
а
ҳ
амиятга эга
а) узун мўйловлилар –
уларга чивинлар,
искабтопарлар киради
б) калта мўйловлилар –
уларга пашша, сўналар
ва бош
қ
алар киради
1
2
3
4
5
6
Чивинлар –
Culicidae
оиласи –
қ
он
сўрар
ҳ
ашоратлар
ур
ғ
очи чивинларнинг
ингичка хартуми бевосита
капилярга киради,
кўпчилик турлари кун
ботаётган ва
қ
тда, кечаси
ёки тонг отарда
қ
он билан
ози
қ
ланади
чивинларнинг
личинкалари
сувда нафас
найлари ор
қ
али
кислород билан
нафас олиб
ривожланади
чивинлар оиласига
му
ҳ
им а
ҳ
амиятга эга
учта авлод Anopheles,
Culex, Aedesлар
киради, улар са
ҳ
ро ва
Чекка Шимолдан
таш
қ
ари
ҳ
амма
жойларда учрайди
чивинларнинг мураккаб
йирик фасеткали кўзлари
бор. О
ғ
из аппарати
ур
ғ
очиларида санчиб –
сўрувчи типида,
қ
он билан
ози
қ
ланади. Эркакларнинг
о
ғ
из аппарати сўрувчи, гул
нектари билан ози
қ
ланади
ривожланиши тўли
қ
метаморфоз йўли билан
тухум – личинка –
ғ
умбак – имаго боради
тухумларини сувга ёки
нам тупро
ққ
а
қ
ўяди.
Личинкалари
ҳ
ар хил
катталикдаги заррачалар
билан ози
қ
ланади,
трахеялари ор
қ
али нафас
олади
ғ
умбаги
ози
қ
ланмайди
чивинларнинг ур
ғ
очилари уру
ғ
ланганидан кейин
қ
он
сўра бошлайди,
қ
он билан ози
қ
ланмаса уларнинг
танасида тухум ривожланмайди, 0,5 – 2 минут
қ
он
сўрганидан кейин
қ
орон
ғ
у жойга кириб 2 – 12 сутка
давомида ози
ғ
ини
ҳ
азм
қ
илади. Ба
ҳ
ор ва ёзда бир
марта
қ
он сўрилгандан кейин танада тухум
ривожланади. Тухумларининг етилиши
гонотрофик
цикл
дейилади. Кузда эса чивинларнинг ур
ғ
очиси
сўрган
қ
он унинг организмида ё
ғ
таначалари
ҳ
осил
бўлишига сарфланади, тухум ривожланмайди. Ё
ғ
таначалари
ҳ
исобига семириш чивинларга
қ
ишлаш
имконини беради,
қ
ишлаб чи
ққ
ан ур
ғ
очи чивинлар
ба
ҳ
орда биринчи бўлиб тухум
қ
ўяди, бахорги ва ёзги
чивинлар эса анча кеч тухум
қ
ўяди
чивиннинг турига ва
и
қ
лим омилларига
қ
араб
бутун ёз давомида битта –
моноциклик ёки бир нечта
– полициклик гонотрофик
цикл бўлиши мумкин
ур
ғ
очи Анофелес ва кулекс
чивинлари имаго
ҳ
олатида,
Аедес чивини эса тухум
ҳ
олатида
қ
ишлайди
ур
ғ
очи чивинлар 3 –
ойгача, эркаклари 10 – 15
кун яшайди
11
10
9
6
5
4
3
2
1
8
7
Чивинларнинг фар
қ
ли белгилари
Искабтопар чивини
Тухум
Личинка
Ғ
умбак
Имаго
1 – анофелес тухумининг
ҳ
аво камераси; 2 –
стигма; 3 – нафас сифони; 4 –
ғ
умбакнинг
нафас сифони; 5 – пастки жа
ғ
пайпаслагичи; 6
– хартуми; 7 – кўзи; 8 - мўйловлари
а – тухуми; б, в – личинкаси; г –
ғ
умбаги; д - имаго
Пашшалар
оиласи –
Muscidae:
Булар йирик калта
мўйлов
ҳ
ашоратлар
бўлиб, тана ўлчами
6-8 дан 18 ммгача
Ривожланиши тўли
қ
метаморфоз билан
боради
Пашшалар эски ов
қ
ат
қ
олди
қ
лари, сабзавот
ва мева
чириндиларида,
ҳ
айвонлар гўнгида
кўпаяди
Бу оиланинг типик вакиллари:
Уй пашшаси
Musca domestica
,
Це – це пашшаси -
Glossina
palpalis
, кузги жигалка -
Stomoxys calcitrans
, Вольфарт
пашшаси -
Wohlfartia
magnifica
лар
ҳ
исобланади
Синантроп пашшалар
а – уй пашшаси; б – кузги жигалка пашшаси; в –
вольфарт пашшаси; г – от ош
қ
озони бўкаси
Уй пашшаси
- Musca
domestica:
Ҳ
амма жойда кенг
тар
қ
алган, синантроп
ҳ
ашоратлар бўлиб катта
эпидемиологик
а
ҳ
амиятга эга
Оё
қ
ларидаги
илмо
қ
чалари орасида,
ёпиш
қ
о
қ
ёсти
қ
чалар
бўлиб тукчалар билан
қ
опланган, оё
қ
лари
ҳ
ам
ёпиш
қ
о
қ
тукчалар билан
қ
опланган
О
ғ
из аппарати ялаб -
сўрувчи типида, органик
қ
олди
қ
лар билан
ози
қ
ланади
Ривожланиши тўли
қ
метаморфоз билан боради,
гўнгларга 100 – 150 тагача
тухум
қ
ўяди,
қ
улай шароитда
бир суткада тухумдан личинка
чи
қ
ади, улар 1 – 2
ҳ
афта ичида
ғ
умбакга айланади, тахминан
бир ойлардан кейин имагога
айланади
Уй пашшаси ўткир ичак –
меъда касалликлари
қ
ўз
ғ
атувчиларининг
(
дизентерия, ич терлама,
вабо
) гельминтларнинг
тухумлари, содда
ҳ
айвонлар
цисталарининг ва
бош
қ
аларнинг механик
ташувчилари
ҳ
исобланади
1
2
3
4
5
Уй пашшаси:
а- умумий кўриниши; б-тухуми;
в-личинкаси; г-
ғ
умбаги
Уй пашшаси ривожланиш фазалари:
а-тухум; б-личинка; в-
ғ
умбак; г-пашша
личинкасининг нафас тешиги
Ичак-меъда касаллиги
қ
ўз
ғ
атувчиларининг
механик ташувчиси – уй пашшаси
Це – це пашшаси -
Сlossina palpalis
қ
он
сўрар пашшалар(
ҳ
ам
эркаги,
ҳ
ам ур
ғ
очиси)
ҳ
исобланади
Ғ
арбий Африкада
тар
қ
алган
Тирик ту
ғ
ади,
фа
қ
ат битта
личинка
қ
ўяди
Одам, уй ва ёввойи
ҳ
айвонлар
қ
они
билан ози
қ
ланади
Африка
трипаносомози
(уй
қ
у касаллиги)
қ
ўз
ғ
атувчисининг
махсус ташувчиси
1
2
3
4
Трипаносоманинг
махсус ташувчиси
це-це пашшаси
Пашшаларга
қ
арши кураш – биринчи навбатда имагодан олдинги
бос
қ
ичларини йў
қ қ
илишга
қ
аратилган. Ози
қ
– ов
қ
ат ма
ҳ
сулотларини пашшалар
ифлослантиришини олдини олиш жуда а
ҳ
амиятли. Вояга етган пашшаларга
қ
арши
инсектоцид
лар ёрдамида кураш олиб борилади.
Вольфарт пашшаси -
Wohlfartia magnifica.
Марказий Осиё,
Жанубий Европа,
Я
қ
ин Шар
қ
да
далаларда
тар
қ
алган
Тирик ту
ғ
ар
пашшаларга
киради
Бу пашшалар тирик личинкаларини
одам ва
ҳ
айвонларнинг териси,
кўзининг,
қ
уло
ғ
ининг, бурун
бўшли
ғ
ининг шилли
қ
пардаларига
ташлайди. Личинкалар тў
қ
ималар
билан ози
қ
ланиб жиддий жаро
ҳ
атларга
олиб келади
Вольфарт пашшаси
етук шаклдагилари
гул нектари билан
ози
қ
ланади
Личинкалари
миаз
касаллигини
ча
қ
иради
Кўз эпителийсидаги Вольфарт пашшасининг
личинкаси(миаз)
Вольфарт
пашшаси
личинкаси
Эътиборингиз учун раҳмат
Do'stlaringiz bilan baham: |
