Ўзбекистон Республикаси Саноат хавфсизлиги

 
 
6-расм. Органик ўртача бузилган жойда пўлат арқон 
диаметрининг жойидаги камайиши
Пўлат арқонда юзаки емирилиш ёки симлари коррозияси 
мавжудлигида брак белгиси каби узилиш сонлари 2-жадвал маълумотларига 
биноан камайтирилиши керак.
2-Таблица
Пўлат арқоннинг юзаки емирилиш ёки коррозияга боғлиқ ҳолда 
бракланиш нормалари 
Юзаки емирилиш ёки коррозия 
натижасида сим диаметрининг камайиши, 
%
1-жадвалда кўрсатилган 
нормадан %да симлар 
узилишсони
10
85

---

173 
15
75
20
70
25
60
30 ва ундан кўп 
50
Юзаки емирилиш (4-расм) ёки коррозия (5-расм) натижасида ташқи 
симлар бирламчи диаметрларининг 40% ва ундан ортиққа камайишида пўлат 
арқон бракланади. 
Симларнинг диаметр бўйича емирилиши ёки коррозиясини аниқлаш 
микрометр ёки аналогик аниқликни таъминловчи бошқа асбаб ёрдамида 
ўтказилади. 
Симларнинг 1-жадвалда кўрсатилгандан кам узилишида ҳамда 
узилмаган ҳолда юзаки емирилишда, пўлат арқоннинг ҳолатини астойдил 
кузатиш, кўрик дафтарида қайд қилган ҳолда даврий кўрикдан ўтказиш ва 2-
жадвалда кўрсатилган пўлат арқон емирилиш даражасига келганида уни 
алмаштириш шартларида ишга туширилади. 
Агар юк иккита пўлат арқонга осилган бўлса, ҳар бири алоҳида 
бракланади, бунда битта кўпроқ емирилган пўлат арқонни алмаштириш 
рухсат этилади. 
4. Ички симлар ҳолатини баҳолаш, яъни тутамлар (7-расм) ички 
қатлами симлари узилиши, механик емирилиши ва коррозияси келтириб 
чиқарган пўлат арқоннинг кўндаланг кесими (ички кесимлар йўқолиши) 
металл қисмлари йўқолишини назорат қилиш учун пўлат арқоннинг бутун 
узунлиги бўйича дефектоскопия қилиш керак. Дефектоскоп ёрдамида қайд 
этишда симнинг металл кесимларини йўқолиши 17.5% ва ундан ортиққа етса, 
пўлат арқон бракланади. 
7-расм. Симларнинг кўндаланг кесими майдонинг камайиши (жадал 
ички коррозия). 

---

174 
5. Пўлат арқонда битта ёки бир нечта узилиш тутамлари аниқланса, у 
кейнчалик ишга қўйилмайди. 
6. Пўлат арқоннинг тўлқинсимонлиги уни спирали қадами ва йўналиши 
билан характерланади (8-расм). Тўлқинсимонлик спирали йўналиши ва пўлат 
арқон боғланиши мос келганда ва тўлқинсимонлик спирали 
H
қадами пўлат 
арқоннинг боғланиши 
H
тенглигида, пўлат арқон 
d 
> 1,08
d 
да бракланади, 
бунда 
d 
- тўлқинсимонлик спирали диаметри, 
d 
- пўлат арқоннинг номинал 
диаметри. 
8-расм. Пўлат арқоннинг тўлқинсимонлиги (матнда тушунтирилади) 
Тўлқинсимонлик спирали йўналиши ва пўлат арқон боғланиши мос 
келмаганда ва тўлқинсимонлик спирали 
H
қадами пўлат арқоннинг 
боғланиши 
H
нотенглигида ёки параметрларнинг бири мос келганда, пўлат 
арқон 
d 
> 4/3
d 
да бракланади. Пўлат арқоннинг кўриб чиқилаётган бўлаги 
узунлиги 25 
d 
.дан ортиқ бўлмаслиги керак.
7. Қуйидагилар аниқланганда пўлат арқонлар ишга қўйилмаслиги 
керак: корзинасимон деформацияланганда (9-расм); ўртачасининг сиқиб 
чиқишида (10-расм); тутамларнинг сиқиб чиқиши ёки қатламланишида (11-
расм); пўлат арқон диаметрининг жойида катталашишида (12-расм); пўлат 
арқон диаметрининг жойида кичрайишида (6-расм); эзилган участкаларида 
(13-расм); буралиб кетишида (14-расм); синган жойларда (15-расм); ҳаддан 
ташқари букилишида (16-расм); ҳарорат таъсирида ёки электр ёйли даражаси 
натижасида бузилишларда