Ўзбекистон республикаси ўрта ва олий таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети иқтисодиёт факультети

3. Малака ошириш жараёнини ўрганиш ва таҳлил қилиш
Малака ошириш, шунингдек, билим, кўникма ва малакаларни егаллаш ишлаб чиқариш фаолиятининг ўзи натижасидир. Махсус ташкил етилган машғулотлар мақсадга қисқа вақт ичида еришиш имконини беради.
Малака ошириш касбий билим, кўникма ва малакаларни изчил такомиллаштириш, ходимда мавжуд бўлган касб бўйича маҳоратнинг ўсишига қаратилган.
Барча даражадаги кадрлар тайёрлаш ННТ ходимлари ривожланишининг асосий таркибий қисми бўлиб, у умуман корхонанинг рақобат устунлигини мустаҳкамлашга ёрдам беради.
Кадрлар тайёрлаш қуйидаги йўналишларда амалга оширилади:
* - Раҳбар кадрларни тайёрлаш;
* - муҳандис-техник ходимлар ва бошқа мутахассисларни қайта тайёрлаш, малакасини ошириш;
* - малака ошириш, ишчи ходимлар билимини такроран текшириш.Обучение персонала проводится по направлениям:
Корхона ходимлари доимий равишда касбий билимларини ошириб борадилар, тизимли равишда малака оширадилар.
Илғор ўқув курсларида таълим зарур, лекин камида бир marta, ҳар 5 йил амалга оширилади.
Малака ошириш муассасаларида ўқув курсини муваффақиятли тамомлаган мутахассислар қуйидаги ҳужжатларни оладилар
* малака ошириш сертификати;
* professional диплом ;
* малакавий топшириқ дипломи.
Раҳбарлар, мутахассислар ва ходимларнинг малакасини ошириш-ишлаб чиқаришнинг доимий ўзгариб турадиган талаблари, Қонунчилик ва меъёрий ҳужжатлар ҳамда давлат таълим стандартларига мувофиқ назарий ва амалий билим, кўникма, малакаларни янгилашдир.
Малака ошириш академияларда малака ошириш курсларида (олий касбий таълим муассасалари бўлган академиялар бундан мустасно), институтларда, малака ошириш факултетларида ва ўқув фаолияти учун лицензияга ега бўлган бошқа ўқув юртларида, камида 72 соатлик дастурларга кўра, шунингдек, корхонадаги илғор ўқув курсларида амалга оширилади.
Раҳбарлар ва мутахассисларнинг малакасини ошириш натижаси имтиҳон, якуний иш ёки тестни ҳимоя қилиш бўлиб, унинг натижаларига кўра протокол тузилади ва сертификат берилади.
Корхонанинг бошқа бўлинмаларида ва бошқа корхоналарда стажировкалар, етакчи илмий-тадқиқот ташкилотлари, таълим муассасалари (шу жумладан, хорижий) енг яхши тажрибани егаллаш, ўтказилган ёки юқори даражадаги вазифаларни бажариш учун амалий ва ташкилий кўникмаларга ега бўлиш учун (номинация учун захира учун).
Амалиёт қўшимча касбий таълимнинг мустақил тури ёки мутахассислар малакасини ошириш ва қайта тайёрлаш ўқув режасининг бўлимларидан бири бўлиши мумкин.
Амалиёт натижаларига кўра ходим асосий иш жойидаги бевосита раҳбарига ҳисобот топширади.
Ишчилар учун ҳар хил турдаги ва ўқув шаклларининг частотаси ва кетма-кетлиги йил учун кадрлар тайёрлаш режаларига мувофиқ ишчининг ишлаб чиқариш еҳтиёжлари ва шахсий манфаатларини ҳисобга олган ҳолда белгиланади.
Ишчиларнинг илғор тайёргарлиги уларнинг мавжуд касб бўйича касбий билим, кўникма ва малакаларини изчил оширишга қаратилган машғулотлардир.
Ишлаб чиқаришда ишчиларни илғор тайёрлашнинг қуйидаги шакллари ташкил етилади: ишлаб чиқариш ва техник курслар( ПТК), мақсадли мақсадлар курслари (КCН) ва форемен курслари.
Ҳар қандай тренингнинг, жумладан, кадрлар тайёрлашнинг асосий мақсади билим олишдир.
Тренинг бизнес натижалари ва ходимларга қаратилган бўлиши мумкин. Енг аввало иш натижасига қаратилган ўқитишнинг юқори самарадорлигига асосан ходимга бевосита иш учун зарур бўлган билим ва кўникмаларни узатиш орқали еришилади. Ходимларни ривожлантириш ва рағбатлантиришга қаратилган тренинг одатда тезкор бизнес натижаларини бермайди. Бундай таълим асосан ходимларга инвестиция ҳисобланади. Амалиётда ўқув мақсадлари ана шу икки асосий омилнинг бирикувига асосланади.
Ишчиларнинг малакасини ошириш зарурлигини кўрсатувчи кўрсаткич-бу ишчиларнинг ўртача тоифасидаги пасайиш, иш туркумидан ишчилар тоифасининг қолоқлигидир. Шунинг учун ишчи ходимларнинг мавжуд ва талаб қилинадиган малака тузилмалари тизимли таҳлил қилиниши лозим. Аввало, мавжуд вазиятнинг сабаблари - иш бажариш техникаси ва технологиясидаги ўзгаришларни таҳлил қилиш керак, бу еса уларни ишчи учун ўзлаштириш вазифасини қўяди.
Яна бир кўрсаткич ишчининг айби туфайли нуқсонли маҳсулотларнинг ўсиши бўлиши мумкин. Малака ошириш шаклларидан бири тегишли касбларни ривожлантириш бўлгани учун ишчи кучидан малака ошириш йўли билан фойдаланишнинг асослилиги, иш вақти фондидан фойдаланиш, унинг йўқотишларини бартараф етиш имконияти таҳлил қилиниши лозим.
Касбий ривожланиш ишчиларнинг касбий ва малака ошириш билан чамбарчас боғлиқ бўлиши керак.
Бошқарув қарорларини қабул қилиш учун иш ҳақи даражасининг ишчиларнинг малакасига қараб фарқланишини таҳлил қилиш муҳимдир..
Касбий ривожланиш еҳтиёжи турли сабабларга боғлиқ бўлиб, шунинг учун у турли шаклларда ташкил етилиши ва турли даврларни олиши мумкин. Шундай қилиб, малака оширишга қаратилган ўқув жараёни иш юзасидан ва иш юзасидан (кечки ва сиртқи таълим тизими, ўқув дастурларини мустақил ишлаб чиқиш ва бошқалар) амалга оширилиши мумкин.), таълим ўзи узоқ муддатли ва қисқа муддатли вариантлари учун мўлжалланган бўлиши мумкин.
Демак, ишлаб чиқаришда ишчи (ходим) ларнинг малакасини ошириш жараёнини бошқариш ишчи кучининг ҳақиқий ва талаб қилинадиган малака тузилмаларидаги фарқларни таҳлил қилиш натижалари асосида ходимларни қамраб олиш ҳажми (кўлами) ни аниқлаш, унинг мақсадли вазифаси асосида малака ошириш шакллари, турлари ва шартларини танлаш билан боғлиқ.
Касбий ривожланиш корхона (firma) ва ходим учун маълум харажатлар билан боғлиқ. Булар ўқитувчиларга ҳақ тўлаш, биноларни ижарага бериш, материалларни сотиб олиш ва ҳ. k. харажатлардир. Шунинг учун, касбий ривожланиш ва иш бўйича ўқитиш, натижада ташкилот вақтинчалик қийинчиликларни бошдан кечирмоқда, шундан келиб чиқадиган натижа-янги технологиялар, ускуналар, техникалар ва иш усулларини ишлаб чиқиш туфайли юқори даражадаги меҳнат унумдорлиги, маҳсулот сифати харажатларни қоплайдиган тарзда ташкил етилиши керак.
Малака ошириш дастури ва ўқишга юборилган шахсларни танлаш корхона (firma) нинг мақсад ва муаммоларига боғлиқ бўлиши, унинг самарадорлигини оширишга қаратилиши лозим. Ходимларни ўқитиш ва ўз-ўзини ривожлантиришга ундаш учун унинг аниқ иш натижаларига йўналтирилганлиги билан емас, балки ходимларни касбий малака режасида рағбатлантиришни уларнинг малакасини ошириш билан боғлайди. Корхонада малака ошириш бўйича ишларни тавсифловчи кўрсаткичлар қуйидагилар: малака оширган ишчи (ходим) ларнинг умумий сондаги улуши, малака ошириш шаклларига кўра ўқувчиларнинг тузилиши, ўқитиш шартларига кўра, шунингдек, ишлаб чиқариш стандартларининг умумий сони, меҳнат унумдорлиги ўсиши (ишлаб чиқариш меъёрларининг бажарилиш фоизи), турмуш даражаси ва бошқалар.
Замонавий ишлаб чиқариш нафақат ишчилар, балки саноат ва ишлаб чиқариш ходимларининг бошқа тоифалари бўйича ҳам ўзига хос билим ва кўникмаларни янгилашга юқори талаблар қўяди. Раҳбар ва мутахассислар малакасини оширишнинг асосий вазифаси корхона (ташкилот, firma) амалиётида янги илмий-техник, ташкилий-иқтисодий ғояларнинг жадал амалга оширилишини таъминлашдан иборат. Бу тоифадаги ходимлар малакасини ошириш тизимини такомиллаштириш йўлларидан бири-бу белгиланган даврий (ва кўпинча епизодик) ўқитиш амалиётидан билимларни узлуксиз тўлдириш ва янгилашга ўтишдир. Шунинг учун раҳбар, мутахассис ва ходимларнинг малакасини ошириш мамлакатимиз олий ва ўрта махсус таълим тизимини ўз ичига олган ҳолда узлуксиз таълим давлат тизимининг ажралмас қисмига айланиши лозим.
Олий ўқув юртлари, ўқув марказлари ёки йирик ташкилотларнинг филиаллари, филиал ёки соҳа институтлари ва уларнинг филиалларида, шунингдек, янги норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар бўйича ўқув ва консалтинг ихтисослашган кўплаб фирмалар томонидан ташкил етилган кўплаб фирмалар томонидан ташкил етилган курслар ва семинарлар ва маслаҳатларда чуқур билим олиш мумкин.
Раҳбар ва мутахассисларнинг малакасини ошириш, улар томонидан егалланган билим ва кўникмаларни ҳисобга олган ҳолда кадрлар тайёрлаш ва ундан кейинги оқилона фойдаланишнинг узлуксизлиги тамойилига риоя қилинса, янада самарали бўлади. Кадрлар малакасини узлуксиз ошириб бориш масъулияти ва қизиқишини ошириш мақсадида ходимларнинг малакасини ошириш, аттестациядан ўтказиш, иш ўринлари ўтказиш ва уларга ҳақ тўлаш натижаларининг билим сифати ва улардан амалда фойдаланиш самарадорлиги билан боғлиқлигини таъминлаш лозим.
Малака ошириш ишлари кадрлар захирасини тайёрлашнинг ажралмас қисми ҳисобланади ва шунинг учун корхона ходимлари билан маъмурият жамоа шартномаларида кўзда тутилган бўлиб, ўқув фаолиятининг ўзи корхонада режалаштириш тизимида ўз аксини топади.
Кадрлар заҳираси билан ишлашда унинг касбий тайёргарлиги ва малакасини оширишни ташкил етишни ўз ичига олган жараён бўлиб, уни тайёрлаш муҳим ўрин тутади. Резерв билан ишлаш дастурлари кадрлар бўлими билан биргаликда таркибий бўлинмалар раҳбарлари томонидан ишлаб чиқилади ва фаолият йўналишлари бўйича Бош директор ёки унинг ўринбосарлари томонидан тасдиқланади.
Кадрлар захирасига киритилган барча ходимлар индивидуал ўқув режаларига ега. Резервчилар тайёрлаш сифатини назорат қилиш корхонанинг кадрлар хизмати томонидан улар кадрлар захирасида бўлган бутун вақт давомида амалга оширилади. Бош директори ўринбосари-Бош услубчиси "НПО ИТ" қуйидаги соҳаларда камида бир марта , бир чоракда индивидуал ўқув режалари, уларнинг амалга ошириш ҳақида кадрлар захирасига киритилган ходимлари ешитиш..
Сиз бошқариш одамлар билим, кўникма ва уларнинг саъй-ҳаракатлари самарали ва самарали бўлиши учун зарур тегишли муносабат бор фақат агар ташкилот бошқариш юқори натижаларга олишингиз мумкин. Муносиб кишилар ишга қабул қилинса, ўқитиш уларнинг ишни яхши бажариш учун зарур бўлган кўникма, малака ва муносабатларини ривожлантиришни таъминловчи асосий омилга айланади. Ўқув жараёнини ташкил етиш учун ўқув модели деб аталувчи моделдан фойдаланиш мумкин
Ўқув эҳтиёжларини аниқлаш турли даражаларда амалга оширилиши мумкин. Умуман ташкилотнинг еҳтиёжлари инсон ресурслари бўйича мутахассис ёки ўқув бўлими томонидан умумий ишлаб чиқариш мақсадларига ва ташкилотнинг ишчи кучини режалаштириш сиёсатига мувофиқ таҳлил қилиниши керак. Шу билан бирга, барча бўлимлардаги ходимларнинг аниқ гуруҳларини тайёрлаш зарурати чизиқ менежерлари билан маслаҳатлашгандан сўнг аниқланади. Ушбу иш, шунингдек, ишлаб чиқариш вазифаларини ташкил етишга ўқитишнинг таъсирининг кутилган таъсирини таҳлил қилишни ҳам ўз ичига олиши керак.

4.