Ўзбекистон республикаси ўрта махсу ва олий таълим вазирлиги

TROPIZM VA UNING ANOMALIYaLARI

Bel umurtkalari bo’g’im o’simtalarining tug’ma anatomik varianti bo’lib xisoblanadi. Rentgenologik ko’rinishda bo’g’imlar asimmetrik holatda ko’rinadi: umurtkalararo bo’g’imning bir tomoni sagittal holatda, boshqa tomoni frontal xolatda joylashadi. Tropizm anomaliyasiga umurtkalararo bo’g’imlar konfigurastiyasining o’zgarishlari ham kiradi: a) bo’g’imning bir tomonlama rivojlanmasligi (bir tomondagi bo’g’im normal rivojlangan yoki gipertrofiyaga uchragan, boshqa tomondagi bo’g’im o’simtasi o’smay kalgan); b) bo’g’imlarning kongruentlik polati buzilgan.

Tropizm ko’pincha ko’krak bel, V va I dumg’aza umurtkalari orasida uchraydi, kamrok IV va V umurtkdlari orasida, juda kam xollarda III va IV bel umurtkalari orasida uchraydi. Tropizm anomaliyasi taxminan 18-20% odamlarda kuzatiladi, ammo klinikasi keyinrok namoyon bo’ladi, buning sababi bel-dumg’azadagi orrikdarni aniq; tashxis kila olmaslikdir.

Tropizm anomaliyasida yumshoq to’qimalarda chandikdanish kabi o’zgarishlar, xatto suyaklanish xolati ham kuzatiladi, umurtkalararo bo’g’imlarni o’rab turgan to’qimalarda, bundan tashqari, osteofitlar, chashshklar umurtkdlararo teshikning ikkilamchi torayishiga sabab bo’ladi. So’nggi xolat ko’pincha asab tolalari (ildizlari) faoliyatining buzilishiga olib keladi.

Klinika. Tropizmda orik bel va dumg’aza soxasida, bemorlar og’ir yuk ko’targanda, ayrim xollarda shikastlanganda, uzoq, vakt sovuqda qolganda bel umurtkasining buqilishida paydo bo’ladi. Umurtkalar xarakatchanligi chegaralanib koladi, asosan bel umurtkalari sohasida. Tashki ko’rinshida qovurg’a yoyi bilan yonbosh suyagi kanoti oraligining kiskarib kolganligini kuzatish mumkin. Ayrim hollarda pay refleksining pasayib kolish holati kuzatiladi, bu asab tolasining bosilib qolishi bilan bog’liq.bo’ladi. Tropizmni aniqlash uchun uch ko’rinishda rentgen surati olinadi: bittasi to’g’ridan va ikkitasi yarim yonbosh holatida.

D a v o l a sh. Konservativ usulda asosan umurtka pogonasiga og’irlik tushishini kamaytirish — tortma o’rnatish va kasallik birinchi xuruj qilgan kunlari, albatta, yotib davolanish kerak Ayrim lollarda xuruj davrida umurtkaga tushadigan og’irlikni ikkita qo’ltiktayokda yurish bilan kamaytirish, qattiq yuza sat\i te kis bo’lgan joyda yotish, novokain bilan okriksizlantirish (asosan asab tolasi chikadigan joyiga yoki umurtkalararo teshik sohasiga) tayinlanadi. Parafin bilan bel umurtkalari soxasini o’rash, novokain yoki Parfenov aralashmasi bilan elektroforez, trilona B bilan fonoforez va V₁₂ vitamini in’ekstiyalari.

Kasallikning o’tkir davrida igna refleks terapiyasi va manual terapiya yaxshi natija beradi. Albatta, bemor shtangachining charm kamarini bog’lab yurishi yoki Leningradda tayyorlab chiqarilgan korsetni kiyib yurishi kerak 5-7 kundan keyin massaj, LFK aloe, shishasimon tana bilan davo qilish kerak Kurort sharoitida balneologik vannalar kddish, ayniqsa, tarkibida serovodorod bo’lgan suvlar bilan yaxshi natija beradi.

Jarroxlik yuli bilan davolash umurtkalarni bir-biriga maxkam-lab ko’yish bilan yakunlanib, anomaliya bor joyda, lekin juda kam xollarda, jarayon eskirib, konservativ yul bilan davolash natija bermaganda o’tkaziladi.

YaRIM YoN UMURTKA

.„-Yarim umurtkalar bir joyda, ikki joyda va xatto uch joyda uchrashi mumkin, ko’prok bo’yin-ko’krak yoki bel umurtkalari qismida. Ko’krak qismida yarim umurtkada ortikcha krvurka bo’ladi. Kar bir ortikcha ponasimon umurtka o’zida epifiz plastin-kalarini saqlagani tufayli bir tomonda joylashgan umurtkaning o’sishy bu umurtkhaning deforma-stiyaeiga olib kelib, yonboshga karab kiyshayishiga sababbo’ladi va skoliozni keltiribchikrradi (284-rasm).

spondiloliz

Spondiloliz - bir tomonlama umurthalar anomaliyasi bo’lib, bu o’zining umurtkha tanasi bilan ravogining bir-biriga suyaklanmaganligi (yopishmaganligi) bilan yuzaga chikhadi. Spondiloliz 2% dan 7% gacha 20 yoshgacha uchraydi. Bu patologik o’zgarish erkaklar va ayollarda bir xil uchraydi (20 yoshdan keyin spondiloliz erkaklarda 2 borobar ko’prok namoyon bo’ladi).

Klinik a. Ko’pincha, spondiloliz biron-bir belgilarsiz o’tadi, ayrim x,ollarda simptomlari suet bo’ladi, bu bel soxasida suet og’riq, paydo bo’lishi, gokr ogrihning o’tirganda yoki turganda vakti-vaktida kuchayishi kuzatiladi; ayrim x.ollarda yonboshlaganda kuchayadi; bel sohasida lordoz x,olatining ko’payishi kuzatiladi. Bel sohasining V umurtka o’tkir o’sigini urib ko’rilganda og’riq. kuchayadi. Rentgenologik kuzatuvdadumBazaninggorizontal x,olati kuzatiladi, yonboshdan olingan rentgen suratida ravokning bo’yin qismida yorik ko’rinadi.

Davolash. Umurtka pogonasini to’g’ri tutib turish uchun «mushaklardan korset» yaratish kerak Og’riqning oldini olish uchun past chastotali magnit maydoni hosil qilinib, «Polyus-1» apparatidan foydalaniladi. Spondilolizda og’ir jismoniy ishlar bajarish man etiladi.