‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi umumiy psixologiya

Psixik  obrazlar  sub- 
yekti  uchun  ahamiyatli 
bo ‘Igan 
deferensiya 
darajasi  sodir  bo'ladi. 
Ong -  yo ‘naltiruvchidir. 
Shunga  ко ‘ra  ong faol, 
и  har  doim  qandaydir 
obyektga,  jism   yoki  ob- 
razga yo ‘naltiruvchi xu- 
4
 
susiyatga ega.
_______________
44

---

yo‘qoladi, xulq-atvomi nutq orqali boshqarish buziladi. Ongsizlik ho- 
latiga quyidagi  psixik hodisalami  kiritish mumkin:  uyqu holatidagi 
hodisalar,  ya’ni  tush  ko‘rish;  sezilmaydigan  lekin  haqiqatdan  ham 
ta’sir qiladigan javob reaksiyalari; kasal odam psixikasida yuzaga ke- 
ladigan  patologik o‘zgarishlar va boshqalar.
Insonning  hayvondan  asosiy  farqi,  avvalombor  psixik  obrazlar- 
ning jism  deb  qabul  qilinganligida  emas,  balki  maxsus  mexanizm- 
lar va ulaming asta-sekin bajarilishidadir. Aynan psixik obrazlaming 
shakllanish mexanizmi va ular tomonidan yechilgan xususiyatlardir. 
Odamda bunday fenomenlami yaratish  ong hisoblanadi.
Ong  boshqa  psixik  fenomen  kabi  aniq  xususiyatga  ega.  Ong  har 
doim faol. Ongning  faolligi shunda namoyon bo‘ladiki,  inson obyek- 
tiv dunyosining psixik ko‘rinishi passiv xususiyatga ega emas.  Balki 
psixika  orqali  namoyon  bo‘layotgan jismlar bir xil  ahamiyatga  ega. 
Balki teskarisi bo‘lishi mumkin.
Bu  xususiyatlaming  borligi  insonning  o‘z-o‘zini  boshqarishdek 
eng yuqori xususiyatlarini ko‘rib  chiqishga ruxsat beruvchi  ongning 
boshqa  bir  qator  xususiyatlarini  shakllantiradi.  Ongning  shakllanish 
guruhiga  quyidagilami  kiritish  mumkin:  o‘z-o‘zini  kuzatish  xususi­
yatlari (refleksiya) va yana ongning ilhom va qadr xususiyati.
0 ‘z navbatida ongning quyidagi xususiyatlari mustaqil  odam on- 
togenez  jarayonida  shakllanishini  aniqlab  berishga  imkon  beradi. 
“Men  konsepsiya”si,  inson  o‘zi  haqida  va  atrof-muhitning  borligi 
haqida  butun  sistemaning  muntazam  yadrosidir.  Atrof-olam  haqida 
qilingan  butun  xabarlami  inson  o‘zi  haqidagi  ong  va psixik rivojla- 
nishlar  orqali  ajratib  oladi.  Mukammal  va  motivatsion  qurilmalar- 
dan  kelib  chiqqan  holda  o‘zini  tutishni  shakllantiradi.  Shuning 
uchun  uning  qarashlari  tartibi  qat’iy  individualdir.  Odamlar  sodir 
bo‘layotgan voqealami va o ‘zining harakatini,  aniq dunyo  obyektla- 
rini har xil baholaydilar. Vaholanki, ba’zi odamlarning baholashi aniq 
va  borliqqa  mos  keladi.  Boshqalaming  baholashi  esa  teskari -   sub- 
yektivdir.  Ongimizning adekvatligi nimaga bog‘liq?
Ushbu savolga javob berish uchun inson tomonidan qabul qilina- 
yotgan real hayotning obrazini  va o‘ziga baho berishini bir-biroviga 
moslashtiruvchi  bir  qator  faktorlami  ko‘rsatib  o ‘tish  lozim.  Ammo
45

---

ko‘pchilik holatlarda insonning tashqi muhitni to‘g‘n  qabul qilish da­
rajasi,  uning  imkoniyat  faktorlari  bilan bog‘liq bo‘ladi.  Boshqa  so‘z 
bilan  aytganda,  qabul  qilish  chegarasi  bu  yaxshi  va yomon tushun- 
chalami  anglash  xususiyatiga  bog‘liq.  Aynan  shu  bo‘lib  o‘tayotgan 
hodisani to‘g‘ri tanqid qilish,  qabul qilingan m a’lumotni  o‘z qarash- 
lari bilan taqqoslash, taqqoslashdan kelib chiqib o ‘zining xulqini tu- 
zish,  ya’ni harakat maqsadi  va dasturini  aniqlash,  qo‘yilgan maqsad 
sari harakatlanish insonni hayvonlardan farqlantiradi.  Shunday qilib,
tanqid  qilish,  o‘z  xulqini  nazorat 
egallaydi.