‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi umumiy psixologiya

26David G. Mayers. Psychology.  2010 by Worth Publishers, 89 p.
109

---

m a’lumotni  inkor  etasiz.  Ammo  buni  o ‘zgartirish  mumkin.  X  ga 
diqqat bilan qarab  e ’tiboringizni  kitob  yonida nima turganiga  qara- 
ting (kitob chetlari, stol usti va boshqalar).
X
Diqqat tanlovchanligiga yana bir misol, ko‘p  tovushlar orasidan  fa­
qat bir ovozni  eshita olish  qobiliyati.  Tasawur qiling,  siz naushnik  or­
qali ham chap, ham o ‘ng qulog‘igingiz bilan bir vaqtning o‘zida ikki 
xil odamning suhbatini eshitmoqdasiz. Sizdan chap qulog‘ingiz orqa­
li nimani  eshitganingiz  so‘raldi.  Siz chap qulog‘izdagi gaplarga e’ti- 
bor berganingizda o‘ng qulog‘ingizda eshitilayotgan gaplami  idrok qil- 
maysiz.  Biroz vaqtdan  so‘ng  sizdan 
o‘ng  qulog‘ingizda  qaysi  tilda  ga- 
pirishganini  so‘ralsa  bilolmay  qo- 
lasiz  (lekin  suhbatdoshingizning 
jinsi va ovoz balandligini eslab qol- 
gan  bo‘lasiz).  Agar  biz  ongli  ra­
vishda  biron  nimaga  diqqatimizni 
qaratsak  faqat  aynan  o‘sha  narsa 
bilan band bo‘lar ekanmiz.
Bizni  o‘rab  turgan  ko‘p  sonli  vizual  qo‘zg‘atuvchilardan  tahlil 
uchun  biz  faqatgina  ayrim  qo‘zg‘atuvchilami  tanlaymiz.  Ultrik 
Neysser  va  Robert  Beklen  (Neisser  and  Beclen,  1979)  hamda  De- 
niel  Chervone  (Cervone,  1983) buni  o ‘z tadqiqotlarida ko‘rsatib be- 
rishgan.  Tadqiqot  shundan  iborat  bo‘lganki,  unda  sinaluvchilarga  1 
daqiqali video ko‘rsatilgan.  Videoda 3  ta qora ko‘ylakdagi basketbol 
o ‘yinchilari  orqa  qatorda esa  3  ta  oq qo‘ylakli  o ‘yinchilar basketbol 
o ‘ynayotganlari  tasvirlangan.  Sinaluvchilarga  berilgan  topshiriqqa 
ko‘ra qora ko‘ylakli o ‘yinchilar koptokni bir-biriga uzatgan paytlari- 
da sinaluvchilar tadqiqot tugmachasini bosishlari kerak edi. Shu bilan 
birga klip davomida basketbol o ‘yinchilari o ‘ynayotgan paytda orada 
o‘yinchilar o‘rtasidan  soyabonli  bir ayol  o ‘tib  ketadi.  Sinaluvchilar- 
ning aksariyati berilgan topshiriqqa ko‘ra qora ko‘ylakli  ishtirokchi- 
lami  shunchalik  diqqat  bilan  kuzatishganki,  ayolni  ko'rmay  qo- 
lishgan.  Video  sinaluvchilarga  qaytadan  ko‘rsatilib,  soyabonli  ayol
Diqqatning  tanlovchanligi  -  
bu  bizning  ongimizda  idrok 
qila  oladigan  cheklangan 
obyekt va  hodisalaming ayni 
vaqtda jamlanganligidir.
110

---

o ‘yinchilar orasidan o‘tganligi aytilganda sinaluvchilar o‘zlari ayolni 
ko‘rmay qolganliklaridan hayratda qolishgan27.