Zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlatuniversiteti

So‘z-gapning sintaktik xususiyati.So‘z-gapning sintaktik xususiyati yuqorida ta’kidlaganimizdek, kesimlik qo‘shimchasini qabul qilmasligi, bog‘lama bilan birika olmasligida. So‘z-gap ham undalma, sodda gap kabi kengaygan yoyiq holatda bo‘lishi mumkin: 1. Cho‘lni o‘zlashtirgan mardlarga ofarin.(A.Qah) 2. Falakning dastidan dod!(Hamza) 3. Barakalla sizga! Misollardan ko‘rinib turganidek, so‘z-gap faqat bitta so‘zdan iborat bo‘lmay, nutqda kengayish qobiliyatiga ham ega. So‘z-gapning yana bir sintaktik xususiyati shundaki, har bir so‘z-gap shu gapga xos bo‘lgan ma’noni ifodalashga xoslangan bo‘ladi. Chunonchi, [ha] so‘zi tasdiqni ifodalaydi. Uning bo‘lishsizligi Ha, emas bilan emas, balki alohida [yo‘q] so‘z bilan ifodalanadi. [Albatta] yoki [shubhasiz] modal so‘zi qat’iy ishonch va tasdiqni ifodalaydi, inkor ma’nosi [mutlaqo], [aslo] so‘z-gapi bilan beriladi.
So‘z-gapda zamon va shaxs ma’nosi matnda muayyanlashadi. O‘zbek tilida gap (kesimlik) zamon va shaxs ma’nosidan xoli bo‘la olmaydi. Zero, so‘z-gapda zamon va shaxs-son ma’nosining kontekstual aniqlanish xususiyati bu so‘zning asosiy sintaktik xususiyati – kesimlik qo‘shimchasini qabul qilmay gap bo‘lib kela olishi bilan sharhlanadi. So‘z-gapning yana bir sintaktik xususiyati – uning gap tarkibida alohida pozitsiyada turishi, ya’ni boshqa gap bo‘laklari bilan bog‘lanmasligi va o‘zi gap sifatida “yashay olishi”, hamisha lisoniy alohidalikni saqlab qolishi bilan belgilanadi. Chunonchi, 1. -Ertaga kelasizmi?- Albatta.(O‘.Usm) 2.-Yengil tortdingmi,qizim? – Shukur.(A.Qah)
«Hozirgi o‘zbek adabiy tili» fanidan mustaqil ta’lim shakli va mazmuni

№	Mustaqil ta’lim mavzusi	Sоat	Ta’lim turi	Talabalarga bеrilgan vazifa
1	Morfema va uning turlari	10	Mustaqil ta’lim	Referat
2	O‘zbek tili derivatsiyasi	10	Mustaqil ta’lim	Slayd
3	O‘zbek tili grammatik shakllar.	10	Mustaqil ta’lim	Ilmiy tezis
4	Grammatik ma’no va uning turlari.	10	Mustaqil ta’lim	Referat
5	Grammatik kategoriya va uning turlari.	10	Mustaqil ta’lim	Slayd
6	O‘zbek tilida mustaqil so‘z turkumlari.	10	Mustaqil ta’lim	Ilmiy tezis
7	O‘zbek tilida sintaktik shakl hosil qiluvchi kategoriyalar.	10	Mustaqil ta’lim	Referat
8	O‘zbek tilida so‘z-gaplar.	10	Mustaqil ta’lim	Referat
9	O‘zbek tilida yordamchi so‘zlar.	10	Mustaqil ta’lim	Slayd
	JAMI	90

Jami: 90 soat


Izoh: Mustaqil o‘zlashtiriladigan mavzular bo‘yicha talabalar tomonidan
referatlar tayyorlash va uni taqdimot qilish tavsiya etiladi.
GLOSSARIY

Adabiy til	milliy tilning ishlov berilgan, me’yorlashtirilgan oliy formasi
Artikulatsiya usuli	nutq a’zolari hosil qilgan to‘siqdan havo oqimining portlab, sirg‘alib yoki titrab o‘tishi
Artikulatsiya o‘rni	talaffuzda ishtirok etuvchi asosiy nutq a’zosi yoki shu a’zoning faol ishtirok etayotgan qismi
Arxaizm-frazema	hozirgi o‘zbek tilida sinonimi bor bo‘lgan eskirgan frazema
Bir tilli lug‘atlar	bir til materialiga asoslangan lug‘atlar
Bo‘g‘in cho‘qqisi	bo‘g‘in markazi, yadrosi. Odatda unli tovush bo‘g‘in cho‘qqisi sanaladi
Denotat	leksema tomonidan nomlangan narsa-predmet, voqelik
Diakritik belgilar	harfga qo‘shimcha ravishda birikitirilgan ishora belgilari
Dialektizm-frazema	biror dialekt yoki shevaga mansub frazema
Divergensiya	til strukturasidagi o‘zgarishlar ta’sirida bir fonemaning ikki fonemaga bo‘linishi. Mas."k"ning "k"va "q"ga ajralishi
Eksperimental (instrumental) fonetika	nutq tovushlari, urg‘u kabi birliklarning fizik-akustik va artikulatsion xususiyatlarini maxsus asboblar vositasida o‘rganadigan fonetika
Ekstralingvistik omillar	tildan boshqa sistemalarga oid faktorlar (nolisoniy omillar). Ular til taraqqiyotiga tashqaridan (til va jamiyat, til va ong, til va tafakkur munosabatlari jarayonida) ta’sir o‘tkazadi
Ensiklopedik lug‘atlar	tabiat va jamiyatdagi muhim hodisalar, tarixiy-ilmiy voqeliklar, buyuk shaxslar haqida ma’lumot beruvchi lug‘at tiplari
Etimologiya	tilshunoslikning so‘z va morfemalarning kelib chiqishini o‘rganuvchi bo‘limi
Fokus	talaffuzda faol va nofaol nutq a’zolari orasida hosil qilingan to‘siq. O‘pkadan kelayotgan havo oqimining portlab yoki sirg‘alib o‘tishidan shovqinning yuzaga kelishi ana shu fokusda sodir bo‘ladi
Fonema	so‘zlar, morfemalar va grammatik shakllarning tovush qobig‘ini, binobarin, ma’nolarini ham farqlash uchun xizmat qiladigan eng kichik segment birlik