„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi termiz davlat universiteti tarix fakulteti fuqarolik jamiyati kafedrasi

2. “Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari” tamoyili, uning barcha 
sohalardagi ma‟naviy yangilanish va tafakkur o„zgarishidagi o„rni va ahamiyati.
"Kuchli 
davlatdan — kuchli fuqarolik jamiyati sari" dasturiy vazifasining mazmunmohiyati shundan 
iboratki, jamiyatning ijtimoiysiyosiy, ijtimoiyiqtisodiy qudrati mustahkamlanib, jamiyatning 
siyosiyhuquqiy madaniyat saviyasi yuksalib borgani sari mamlakatni isloh qilishning tanlab 
olingan shakli mantig‗ining o‗zi mamlakatni kelgusidagi demokratik yangilanish borasidagi 
vazifalar va eng avvalo, boshqarishda fuqarolarning rolini kuchaytirish borasidagi vazifalarni 
ilgari sura boshlaydi. 
Bu, birinchi navbatda, davlatning rolini bosqichmabosqich va izchil kamaytirib borish 
hamda bir vaqtning o‗zida fuqarolarning o‗zini o‗zi boshqarish organlari — mahallaning 
vazifalari va vakolatlarini kengaytirish, aholining turli qatlam hamda guruhlari manfaatlarini 
ifodalovchi va himoyalovchi siyosiy, ijtimoiy institutlarning rolini oshirishga doir masalalarga 
tegishli. Shunisi ham o‗ta muhimki, ular markazda va joylarda davlat hokimiyatini 
shakllantirishda, ularning faoliyati ustidan nazoratni amalga oshirishda fuqarolar ishtirokini 
kengaytirish masalalariga ham tegishli. 
Aholining keng qatlamlari qo‗llabquvvatlaydigan, xalq orasida chuqur ildizga ega bo‗lgan 
mustaqil, mustahkam, barqaror, ixcham turlituman fuqarolik jamiyati institutlarini rivojlantirish 
ham O‗zbekistonda rivojlangan bozor iqtisodiyoti bilan demokratik jamiyat qurishning eng 
muhim tarkibiy qismiga aylanmoqsa. Xalqning an‘analari va madaniyatini aks ettiruvchi,asrlar 
davomida shakllangan o‗zini o‗zi boshqarish tajribasi zamonaviy demokratik jarayonlarga ham 
o‗z ta‘sirini ko‗rsatmoqda. 
2008 yilning yanvaridan kuchga kirgan "Davlat boshqaruvini yangilash va yanada 
demokratlashtirish hamda mamlakatni modernizatsiya qilishda siyosiy partiyalarning rolini 
kuchaytirish to‗g‗risida"gi Konstitutsiyaviy qonun bu boradagi imkoniyatlarni yanada 
kengaytirdi. Mazkur qonun mamlakatimizning huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyati 
qurish yo‗lidan izchil va olg‗a qarab borishida yana bir muhim qadamdir. 

---

Umuman olganda, O‗zbekistonda o‗zining yangilanish va taraqqiyot modeli asosidagi 
davlat va jamiyat qurilishi tizimini rivojlantirish quyidagilarga imkon yaratdi: 
birinchidan, ijtimoiysiyosiy va ijtimoiyiqtisodiy tizimni isloh qilish va modernizatsiyalash 
jarayonlarining bosqichmabosqichligi va izchilligini ta‘minlash; 
ikkinchidan, milliy an‘analar va qadriyatlarni avaylabasrashni ko‗zda tutuvchi milliy 
davlatchilikni tiklash; 
uchinchidan, huquqiy davlat qurilishining ustuvor yo‗nalishlari, vazifalari va tamoyillarini 
belgilash 
hamda 
davlat 
va 
jamiyat 
institutlari 
tizimining 
yanada 
shakllanishi, 
mustahkamlanishiga ko‗maklashish; 
to‗rtinchidan, ta‘sirchan ko‗ppartiyaviylik tizimi va boshqa jamoat tashkilotlarini vujudga 
keltirish, davlat markaziy organlarining ayrim vakolatlari va vazifalarini mahalliy hokimiyat 
organlari, ijtimoiy tuzilmalar, fuqarolarning o‗zinio‗zi boshqarish organlariga bosqichmabosqich 
va izchil o‗tkazishni ko‗zda tutuvchi "Kuchli davlatdan kuchli fuqarolik jamiyati sari" 
konsepsiyasini hayotga joriy qilish. 
Bir so‗z bilan aytganda, mamlakatimizda siyosiy sohadagi islohot va modernizatsiya 
strategiyasini amalga oshirish erkin saylovlar va siyosiy partiyalarning jahon andozalari va 
jamiyatimiz taraqqiyoti tamoyillariga mos yangi tizimi shakllanishiga olib keldi. Bu 
o‗tkazilayotgan islohotlarning tizimliligi, izchilligi va uzviy bog‗liqligini ko‗rsatib turibdi. 
Jamiyat hayotida yangi goyalar tizimini shakllantirishning asosiy tamoyillari orasida 
umuminsoniy jihatlar va milliy xususiyatlarga tayanish zarurati alohida ahamiyat kasb etadi. 
Mazkur jarayon ana shu ikkita omil asosida amalga oshayotganligi va ularning har biriga xos 
rivojlanish qonuniyatlarini o‗zida uyg‗unlashtirgani bilan tavsiflanadi. Bu nuqtai nazardan 
mamlakatimizga xos yangi g‗oyalar tizimi shakllanishining quyidagi tamoyillari alohida ajralib 
turadi: 
1) 
tarixiylik, ya‘ni shu sohada insoniyat taraqqiyotining hozir gi davrgacha o‗lgan 
yutuqlariga asoslanish bilan birga, xalqi mizning shu kungacha erishgan barcha yutuqlari, amaliy 
faoliyati natijalaridan, milliy qadriyatlari, ma‘naviy boyliklari va an‘analaridan unumli 
foydalanish; 
tizimlilik jamiyat hayotining ijtimoiysiyosiy, iqtisodiy, ma‘naviyma‘rifiy sohalarida 
amalga oshirilayotgan o‗zgarishlarni bir butun va yaxlit jarayon sifatida qarash; 
ijtimoiy o‗zgarishlarning ortga qaytmasligi, doimo o‗tmishdan bugun orqali kelajak tomon 
uzluksiz jarayon sifatida amalga oshishini hisobga olish. Shu asosda yangiliklar orasidan ijobiy 
jihatlar va xususiyatlarga ega bo‗lganlarini ajratib olish, tanlash va ularni hayotga tadbiq etish; 
umuminsoniylik va milliylik tamoyillari ham yangi g‗oyalar tizimi shakllanishida muhim 
o‗rin tutadi. Jamiyatimizni yangilashda, bir tomondan, yurtimiz tarixi, milliy an‘analar va 
xalqimizning o‗tmishda to‗plagan tajribasi, ikkinchi tomondan esa, bugungi dunyoda ro‗y 
berayotgan o‗zgarishlar va yangilanishlar, umumbashariy andozalar muhim ahamiyat kasb etadi. 
Bu, avvalo, O‗zbekistonni jahon hamjamiyatining tarkibiy qismi va xalqaro munosabatlarning 
teng huquqli a‘zosi sifatidagi o‗rni, mavqeini belgilashning asosiy omillaridan biri bo‗lmoqda; 
yangi g‗oyalar tizimi shakllanishi ko‗pmillatlilik va ko‗p konfessiyalik sharoitida 
jamiyatning barcha a‘zolari, aholi qatlamlarining hamjihatligi va ijtimoiy bag‗rikenglik 
tamoyiliga ham asoslanadi. Bu tamoyil istiqlolning dastlabki kunlaridanoq mamlakat hayotini 
demokratlashtirish va liberallashtirishning asosiy omillaridan biri sifatida qaralgani bejiz emas; 
an‘anaviylikka tayanish va yangilanishga intilish tamoyili ham O‗zbekistonda yangi 
g‗oyalar tizimi shakllanishi jarayonining tarkibiy qismidir. Ya‘ni, O‗zbekiston misolida yangi 
g‗oyalar tizimi shakllanishi jarayonini ilmiyfalsafiy nuqtai nazardan o‗rganish, uning birbiri 
bilan uzviy aloqador tushunchalar, chunonchi, "an‘ana va yangilanish", "inkor va vorislik" 
bog‗lanishlari orqali amalga oshayotganini ko‗rsatadi. Xuddi shu ma‘noda, istiklol , ning 
dastlabki yillaridayoq mamlakatimiz hayotiga xos o‗zgarish va yangilanishlar jarayonining 
asosiy tamoyillari sifatida "Yangisini qurmasdan, eskini buzmaslik", "O‗tmishni yozg‗irishdan 
ko‗ra ezgulik, yaratuvchanlik va bunyodkorlik yo‗lidan og‗ishmasdan borish» to‗g‗risidagi 
xulosalar asos qilib olingani bejiz emas. 

---

Uzbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning Uzbekiston Respublikasi Oliy 
Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‗shma majlisidagi (2010 yil) "Mamlakatimizda 
demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish 
Konsepsiyasi" haqidagi ma‘ruzasi bu borada yangi bosqichning boshlanganini anglatadi. Ushbu 
Konsepsiya hozirgi davrda jamiyatimizni bosqichmabosqich yangilash, mamlakatni isloh etish 
va uning taraqqiy etgan davlatlar qatoridan o‗rin olishiga xizmat qiladigan jarayonning umumiy 
tamoyillari va xususiyatlariga asoslangan yaxlit tarixiy hujjatdir. U istiqlol yillarida 
mamlakatimizda amalga oshirilgan tub islohotlarning mantiqiy natijasi, jamiyat hayotini 
yangilash yo‗lidagi muhim qadamdir. 
Konsepsiyada o‗tgan davr mobaynida hayotimiz sifati, mamlakatimiz qiyofasi qanday 
o‗zgarib borayotgani, qanday yutuq va natijalarga erishilgani, yurtimizning ijtimoiy 
yo‗naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan ochiq demokratik davlat va fuqarolik jamiyatini 
barpo etish yo‗lida qanday sur‘atlar bilan rivojlanib borayotganiga alohida e‘tibor qaratildi. Bu 
borada xalqimiz oldiga qo‗ygan uzoq muddatli strategik maqsadlar, ya‘ni zamonaviy rivojlangan 
demokratik davlatlar qatoriga kirish, iqtisodiyotning barqaror o‗sishini ta‘minlash, hayot sifatini 
yaxshilash va jahon hamjamiyatida munosib o‗rin egallash borasidagi sa‘yharakatlarga bugungi 
kun nuqtai nazaridan xolisona baho berildi. 
Mazkur Konsepsiyaning tahlili bugungi kunda mamlakatimizda yangi g‗oyalar tizimining 
shakllanishi yana quyidagilarda namoyon bo‗layotganidan dalolat beradi: 
qonunchilik hokimiyati bo‗lmish parlamentning roli va ta‘sirini kuchaytirish, 
hokimiyatning qonunchilik, ijro va sud tarmoqlari o‗rtasida yanada mutanosib, barqaror 
muvozanatga erishish; 
hokimiyatning barcha tarmoqlari qatori sudhuquq tizimini yanada liberallashtirish; 
demokratik yangilanish jarayonini chuqurlashtirish va fukarolarning erkinliklarini 
ta‘minlash, siyosiy partiyalar va jamoat tashkilotlarining o‗rni hamda ahamiyatini yanada 
oshirish; 
bu jarayonning muhim sharti ommaviy axborot vositalarini rivojlantirish uchun 
demokratik andozalarni joriy etish bo‗yicha aniq va izchil choralarni amalga oshirish; 
bozor islohotlarini chuqurlashtirish va iqtisodiyotni erkinlashtirish jarayonida kuchli 
ijtimoiy himoya siyosatini yanada samaraliroq amalga oshirishga erishish. 
Ushbu Konsepsiyani amaliyotga tadbiq etishda quyidagilarga e‘tiborni oshirish zarur. 
Birinchidan, bu borada mamlakatimiz siyosiy hayotining barcha sohalarini, davlat va 
jamiyat qurilishini yanada erkinlashtirish, aholining siyosiy faolligini oshirish, fuqarolarimizda 
milliy va umumbashariy qadriyatlarga asoslangan siyosiy madaniyatni shakllantirish muhim 
ahamiyatga molik. Bu esa yurtimizda barpo etilayotgan jamiyatda hokimiyatning barcha 
tarmoqlari, nodavlat tashkilotlar va fuqarolik institutlari faoliyatining samarasini oshirishga 
jiddiy e‘tibor qaratilayotganini anglatadi. Bu, o‗z navbatida, yuksak siyosiy madaniyatga ega 
bo‗lishni, hayotni erkinlashtirish orqali fuqarolardan o‗z manfaatlarini davlat va jamiyat 
manfaati bilan uyg‗unlashtirishni talab qiladi. 
Ikkinchidan, jamiyatimizdagi turli manfaatlar, xilmaxil kuchlar va harakatlar o‗rtasidagi 
muvozanatni ta‘minlaydigan samarali mexanizmni takomillashtirish, siyosiy hayotda haqiqiy 
ma‘nodagi ijtimoiy sherikchilik tamoyilini qaror toptirish ham dolzarb masalalar qatoriga kiradi. 
Uchinchidan, demokratik institutlarning mustaqil faoliyat ko‗rsatishi uchun yanada 
kengroq shartsharoit yaratish, hokimiyatning konstitutsiyaviy bo‗linish tamoyiliga qat‘iy amal 
qilish, jamiyat a‘zolarining barcha siyosiy, ijtimoiy salohiyatini, tashabbus erkinligini ro‗yobga 
chiqarish uchun zarur imkoniyatlarni ishga solish islohotlarjarayonining tarkibiy qismiga 
aylandi. Bu mamlakatimizda demokratiya tamoyillariga asoslangan, qonun ustuvorligi tamoyili 
asosida ishni faol tashkil qiladigan, o‗z mohiyatiga ko‗ra, jamiyatning olg‗a siljishiga xizmat 
qiladigan samarali tizimni yanada takomillashtirish demak. 
To‗rtinchidan, mahalliy hokimiyat va fuqarolarning o‗zini o‗zi boshqarish organlarining 
faoliyat doirasini kengaytirish, nodavlat va jamoat tuzilmalarining huquqi va nufuzini oshirishni 
ko‗zda tutadigan "Kuchli davlatdan kuchli jamiyat sari" konsepsiyasini amalga oshirish 

---

zaruratini yanada chuqurroq anglash, bu borada mamlakatni yanada demokratlashtirish hamda 
modernizatsiya qilishning ustuvor vazifalarini amalga oshirish lozim. Bu hech qaysi zamonda 
osonlikcha hal bo‗lmaydigan, odamlarning tafakkuri va dunyoqarashi o‗zgarishini taqozo 
etadigan, jamiyatni tubdan yangilashni talab qiladigan serqirra va murakkab jarayon.