„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi termiz davlat universiteti tarix fakulteti fuqarolik jamiyati kafedrasi

 
3. Milliy g„oyani rivojlantirishda ommaviy va siyosiy tashkilotlar, oila, mahalla, 
nodavlat notijorat tashkilotlarning rolini oshirishning ahamiyati. 
Mamlakatimiz istiqboli, 
birinchi navbatda, yoshlar zamonaviy fan asoslarini, eng yangi texnika va texnologiyani, milliy 
va umuminsoniy ma‘naviyat qadriyatlarini qanchalik chuqur egallashiga bog‗liq.
Bu fikrlar oiladagi tarbiya masalasiga ham oiddir. Ota-onalar farzandlarining maktabda, 
oliy o‗quv yurtlarida olayotgan bilimlariga, kasb tanlash madaniyati, ehtiyoji shakllanishiga 
befarq qarashlari mumkin emas. yosh avlodni bugungi kun imkoniyatlarigagina emas, balki 
ertangi kun ehtiyojlariga tayanib tarbiyalamoq zarur. Umuman tarbiyada ertangi kunni o‗ylash, 
ko‗ra bilish ustivor ahamiyatga ega.
Bolalar doim biror foydali ish bilan band bo‗lishini ta‘minlash ham katta ahamiyatga ega. 
Biror ish bilan band bo‗lishga o‗rgangan yoshlar mehnatsevar bo‗ladilar, ularda juda 
yoshligidanoq ma‘lum mehnat malakalari shakllanadi. Bo‗sh vaqtlarida, ular o‗zlari sevgan ish 
bilan shug‗ullanishga o‗rganib qoladilar. Bunday bolalarning jinoyat qilishga yoki nojo‗ya ishlar 
bilan shug‗ullanishga vaqti ham bo‗lmaydi.
Odobli, mehnatsevar, sabr-toqatli farzandlar Ota-ona qoldirgan boylikka boylik qo‗shadi, 
halol mehnati bilan jamiyatda o‗z o‗rnini, qadr-qimmatini topadi. Ota-onadan meros bo‗lib 
qolgan axloq va odob esa bir umr tugamaydigan eng katta boylikdir. O‗zbek xalqi maqolida 
aytilganidek, meros yo‘li bilan orttirilgan moddiy boylik yomon, akadan qolgan boylik undan 
ham yomonroq, xotindan qolgan boylik esa bularning hammasidan ham yomonroqdir. yoshlar 
o‗z mehnati, peshona teri bilan topgan boylikni ko‗proq qadrlaydilar.
Ota-onalar bilishi, amal qilishi lozim yana bir muhim masala farzandlariga berayotgan 
tarbiya davr ruhiga, zamon imkoniyati va ehtiyojlariga, davlat belgilagan rejalar tizimiga qay 
darajada mos kelishini yaxshi tasavvur etishdir. Ota-onaning ko‗zi oldida shirin farzandlari bilan 
bir qatorda, ularning jamiyat, millat taraqqiyoti, davr ehtiyojlari va imkoniyati bilan uzviy 
bog‗langan kelajagi ham turmog‗i kerak.
Ota-onalar farzand tarbiyasida asrlar davomida shakllangan an‘analarga, bu boradagi 
umuminsoniy qadriyatlarga tayanganida, davr ruhi va ehtiyojlarini e‘tiborga olganida yaxshi 
natijalarga erishadilar. Bu ishning samarasi ko‗proq tarbiyaning maqsadi va usullariga bog‗liq 
bo‗ladi. Tarbiyaviy ishlarning mazmuni, yo‘nalishi, usullari esa o‗zgarib, yangilanib, 
takomillashib turadi. Bunga har bir konkret tarixiy davrning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, 
ma‘naviy, mafkuraviy, ehtiyojlari ham ta‘sir etadi. 
Shu bois aqlan yetuk, ruhan tetik va sog‗lom, erkin va tanqidiy fikrlovchi, ayni paytda, 
ijtimoiy mas‘uliyatni to‗g‗ri his etadigan, muayyan kasb-hunarni egallagan barkamol avlodni 
tarbiyalash O‗zbekistonda yangi jamiyat barpo etishning tarkibiy qismiga, asosiy shart-sharoitiga 
va maqsadiga aylandi
76
.
Shu o‗rinda ta‘lim-tarbiya jarayoni bilan bog‗liq yana bir masalaga ham e‘tibor berish 
kerak. Milliy axloqiy qadriyatlarning, milliy tarbiya usullarining ahamiyatini kamsitmagan holda 
shuni ham aytish mumkinki, har qanday sharoitda ham tarbiya sof milliy mezonlar doirasida 
qolib ketishi millat ma‘naviy kamoloti imkoniyatlarini cheklab qo‗yadi. Jamiyat taraqqiyotining 
barcha davrlarida tarbiyaning mazmuni va yo‘nalishi milliy va umuminsoniy qadriyatlar 
76
O`zbеkistоnda barpо etilayotgan jamiyat. T.: «Ijod dunyosi» nashriyoti, 2002. –B. 20.

---

uyg‗unligi asosida belgilanadi. Bu fikr mustaqil O‗zbekistonda amalga oshirilayotgan ta‘lim-
tarbiya ishlari yo‘nalishlarini belgilash uchun ham katta ahamiyatga ega. Milliy tarbiyaning 
asosiy xususiyatlaridan biri yoshlarda yuksak axloqiy fazilatlarni shakllantirishdir. Olimat ul 
Banotning milliy tarbiya an‘analari haqida quyidagi fikrlarida ham chuqur ma‘no bor. U shunday 
deb yozgan edi: «Ota-onalar qo‗lida bolalar aziz omonatlardir. Shuning uchun ham ularni go‗zal 
tarbiya etmoq yaxshi xulqlarga o‗rgatmoq va ko‗rkam odatlarni tushuntirmoq lozim.
Tarbiya bilan bir bolani oltin etmoqlik mumkin, tuproq qilmoq ham mumkin
77
. 
Tarbiyalangan kishilar din amri bilan yashaydilar, ularning tili bilan dili, so‗zi bilan ishi bir 
bo‗ladi. Bunday fazilatlarni shakllantirish birinchi navbatda oilada Ota-onaga hamda qolaversa 
tarbiyachilarga bog‗liqdir. Ayniqsa, bozor munosabatlariga o‗tilgan hozirgi sharoitda oila va 
undagi Ota-onaning farzand tarbiyasida mas‘uliyati yanada oshdi, deb aytishga to‗la asosimiz 
bor.
Shaxs ma‘naviyati, uning dunyoqarashi, insonning tasavvur va e‘tiqodiga aloqador 
ko‗nikmalar majmui asosan oilada shakllanadi. Shu ma‘noda oila - haqiqiy ma‘naviyat o‗chog‗i, 
mafkuraviy tarbiya omili va muhitidir. Binobarin, milliy mafkuramizga xos ilk tushunchalar 
inson qalbi va ongiga, avvalo, oila muhitida singadi. Bu jarayon bobolar o‗giti, ota ibrati, ona 
mehri orqali amalga oshiriladi.
―Har bir inson uchun, - deb ta‘kidlagan edi Prezident I.A.Karimov, - Vatan tushunchasi, 
avvalo oiladan boshlanadi. Shu bois, oila va mafkura tushunchalari chambarchas bog‗liqdir. 
Oilaning jamiyatdagi o‗rni, tarbiyaviy-axloqiy ahamiyati, qadr-qimmatini anglab yetmasdan, 
oilaga milliy manfaat nuqtainazaridan yondoshmasdan turib, xalqchil mafkura yarata 
olmaymiz»
78
. Yurtboshimizning ―Yuksak ma‘naviyat – yengilmas kuch‖ asarida ham bu 
masalaga alohida e‘tibor qaratib: ―Har qaysi millatning o‗ziga xos ma‘naviyatini shakllantirish 
va yuksaltirishda, hech shubhasiz, oilaning o‗rni va ta‘siri beqiyosdir‖
79
, deydi. 
Binobarin, jamiyat faqat o‗z shaxsiy manfaatini ko‗zlaydigan odamlar yig‗indisidan iborat 
emas. Umumiy manfaatlarni teran anglash, kishilarning jamiyat bo‗lib uyushishlariga, ijtimoiy 
talab va normalarni e‘tirof etib, ularga amal qilishlariga sabab bo‗ladi. Bu ayniqsa, hozirgi o‗tish 
davrida nihoyatda muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Ana shu sababdan ham jamiyat a‘zolarini umumiy maqsad va manfaatlar yo‘lida 
birlashtirish mafkuraning asosiy vazifalaridan biridir. O‗zining Vatan deb atalmish ulug‗ bir 
oilasiga mansubligini his etish tuyg‗usi o‗z-o‗zidan paydo bo‗lmaydi, balki muttasil va izchil 
mafkuraviy tarbiya samarasi o‗laroq, yuzaga keladi
80
. Oiladagi totuvlik, ahillik, mehr-shafqat 
hislatlari uluksiz ravishda turli shakllarda olib boriladigan axloqiy tarbiyaning g‗oyat xilmaxil 
qatlamlarini umumiy manfaatlari atrofida jipslashtirish, odamlar o‗rtasida hamjihatlik totuvlik, 
o‗zaro yordam xislatlarini shakllantirish ham izchil mafkuraviy tarbiya vositasida amalga 
oshiriladi.