Mafkuraviy immunitet
(lot. — biror nar-sadan ozod etish) shaxs, ijtimoiy guruh, millat, jamiyatni turli zararli
g‗oyaviy ta‘sirlardan himoyalashga xizmat qiluvchi' tizimdir. "Immunitet" so‗zi tibbiy tushuncha
bo‗lib, u organizm-ning doimiy ichki muayyanligini saqlashga, turli tashqi ta‘sir-lardan,
infeksiyalardan himoya qilishga qodir bo‗lgan reaksiya-lar majmuini ifodalaydi. Soddaroq qilib
aytganda, immunitet — organizmning o‗z-o‗zini turli kasalliklardan himoya qila olish qobiliyati.
Mafkuraviy immunitetning o‗ziga xos xususiyatlari sifatida quyidagilarni aytish mumkin.
Birinchidan, insonning umumiy immunitet tizimi tug‗ma va biologik xususiyat bo‗lsa,
mafkuraviy immunitet ijtimoiy jarayonlarning mahsuli bo‗lib, muayyan ma‘naviy-ma‘rifiy
tadbirlar asosida shakllantirib boriladi. Ikkinchidan, u har bir davrning xususiyatlariga, mu-ayyan
avlod yashayotgan zamon va jamiyatning taraqqiyot qonunlari-ga bog‗liq bo‗ladi. Uchinchidan,
jamiyatda mustahkam g‗oyaviy immu-nitet tizimi shakllangandagina, shu jamiyatning
mafkuraviy daxlsizligi va barqarorligi ta‘minlanadi.
Mafkuraviy immunitet tizimining asosiy va birinchi ele-menti bilimdir. Ammo bilimning
ham turlari ko‗p. Masalan, buyuk davlatchilik shovinizmi yoki agressiv millatchilik mafku-rasi
tarafdorlari ham muayyan «bilim»larga tayanadi. Shunday ekan, mafkuraviy immunitet
tizimidagi bilimlar obyektiv bo‗lishi, voqelikni to‗g‗ri va to‗liq aks ettirishi, inson ma‘na-
viyatining boyishi, xalq va jamiyat taraqqiyotiga xizmat qilishi lozim. Ular o‗z mohiyat-
e‘tiboriga ko‗ra, Vatan va millat man-faatlari bilan uzviy bog‗liq bo‗lmog‗i kerak.
Mafkuraviy immunitet tizimining ikkinchi asosiy elementi ana shunday ilg‗or bilimlar
zamirida shakllanadigan baholar, qad-riyatlar tizimidir. Zero, bilimlar qanchalik obyektiv va
chuqur bo‗lsa, uning zamirida yuzaga kelgan baholar, qadriyatlar ham shun-chalik mustahkam
bo‗ladi. Bir so‗z bilan aytganda, qadriyatlar ti-zimi mafkuraviy immunitetning imkoniyatlarini
belgilab bera-di va zararli g‗oyalar yo‗lida mustahkam qalqon bo‗lib xizmat qiladi. Ammo
bilimlar va qadriyatlar tizimining o‗zi mafkuraviy immu-nitetning mohiyatini to‗liq ifoda eta
olmaydi. Zero, bu ikki element mafkuraviy immunitetning uchinchi muhim elementi, ya‘ni
ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, madaniy va ma‘rifiy sohalardagi maqsadlar tizimi bilan bog‗liq
Bunday aniq maqsadlar tizimi bo‗lmas ekan, inson, millat yoki jamiyat, goh oshkora, goh
pinhona ko‗rinishdagi mafkuraviy tazyiqlarga bardosh berishi amrima-hol. Inson qalbi va ongini
egallashga bo‗lgan harakatlar to‗xtamas ekan, jamiyat muayyan sog‗lom mafkuraga ehtiyoj sezib
yashaydi. Jamiyat taraqqiyotiga salbiy ta‘sir ko‗rsatadigan, odatda, uning tanazzuli, halokatiga
sabab bo‗ladigan fashizm, kommunizm, di-niy-ekstremizm kabi nosog‗lom mafkura shakllaridan
farqli o‗laroq, sog‗lom mafkura insoniyat taraqqiyotini tezlashtiradi, xalq farovonligi, Vatan
ravnaqiga imkon yaratadi.
48
Karimov I. A. Milliy istiqlol mafkurasi-xalq e`tiqodi va buyuk kelajakka ishonchdir. «fidokor» gazetasi muxbiri
savollariga javoblar-T; «O`zbekiston», 2000 yil, 40 bet
Jamiyatimiz va aholimizga xos mafkuraviy immunitetni iz-dan chiqarishga urinishlar
asosan quyidagi ko‗rinishlarda namoyon bo‗lmoqda:
bizga begona va yot g‗oyalarni targ‗ib qilish (kosmopolitizm, nigilizm, ekstremizm,
terrorizm, ommaviy madaniyat va shaf-qatsiz individualizm kabi xalqimizga yot g‗oyalar turli
vosita-lar bilan targ‗ib-tashviq qilinmoqda);
milliy mentalitetimizga xos bo‗lmagan odatlarni targ‗ib qilish (televideniye, radio va
Internet orqali xalqimiz turmush tarziga yot bo‗lgan turli odatlar targ‗ib-tashviq etilmoqda. Misol
uchun, oila qurish odatini olaylik. Emishki, oila qurish-da yoshlar obdon bir-birini sinashlari,
iloji bo‗lsa, ma‘lum muddat birga yashashlari lozim emish. Bu millatimiz mentalite-tiga xos
bo‗lmagan holatdan boshqa narsa emas);
yoshlar dunyoqarashini buzish, ularning tafakkur va tur-mush tarzini o‗zgartirishga intilish
(o‗z Vatanini yomon ko‗rsa-tish, o‗tmishga nisbatan bepisandlik ruhini qaror toptirish, davlat va
jamiyatga nisbatan ishonsizlik uyg‗otish. Buning aksi o‗laroq, o‗zga hayotni xuddi jannatdek
ko‗klarga ko‗tarib maqtash).
Yosh avlodda mafkuraviy immunitetni shakllantirishda ular o‗zlashtirayotgan bilimlar va
milliy mafkuramizning asosiy g‗oyalari yaxlit tizimni tashkil qiladi. Bunda nafaqat ijtimo-iy-
gumanitar fanlar, balki tabiiy-fundamental fanlarning ham o‗ziga xos uslublari ishlab
chiqilmoqda. Zamonaviy pedagogik tex-nologiyalar vositasida mafkuraviy profilaktika
ta‘sirchanli-gini oshirib borish mafkuraviy immunitetni shakllantirish va uni mustahkamlashning
asosiy vazifalardan biridir. Zamonaviy pedagogik texnologiyalar yosh avlodni nafaqat
zamonaviy ilm-fan yutuqlari asosida tarbiyalash imkonini yaratadi, shu bilan bir-ga,
globallashuv jarayonida turli ko‗rinishdagi mafkuraviy ta-jovuzlar haqida tasavvurlarni ham
oshirib borishga yordam be-Radi. Yosh avlodni har tomonlama yetuk insonlar qilib tarbiya-lash,
mustaqil fikrlashni shakllantirishda mafkuraviy proflaktika mohiyatida milliy qadriyatlar,
sharqona demokratiya elementlarini uzluksiz va uzviy tarzda singdirib borish kerak.
Ma‘lumki, tafakkur qulligi har qanday qaramlikdan ham dahshatli ekanini alohida
ta‘kidlash lozim. Hozirgi davrda maf-kura poligonlari yadro poligonlariga nisbatan ko‗proq
kuchga ega bo‗lib borayotgan bir paytda, insonlar, ayniqsa, yoshlar har xil yot mafkuralar
ta‘siriga berilmaslik uchun mafkuraviy jihat-dan qurollangan bo‗lmogi zarur. Bunda g‗oyaga
qarshi faqat g‗oya, fikrga qarshi fikr, jaholatga qarshi faqat ma‘rifat bilan bahsga kirishish,
olishish mumkinligi mafkuraviy kurashning yangicha konsepsiyasidir.
Oila, mahalla va o‗quv muassasalarining mafkuraviy profi-laktika jarayonidagi o‗rni katta
bo‗lib, barkamol avlod tarbiya-si, jamiyatning istiqbolini ta‘minlashda muhim ahamiyat kasb
etadi. Bunday profilaktika murakkab, doimiy, tizimli yondashuv-larni o‗z ichiga olib, unda
jamiyatning har bir a‘zosi faol qat-nashadi, jamiyatning muhim bo‗g‗inlari hisoblangan oila,
mahalla va o‗quv muassasalarining doimiy hamkorlikdagi, mushtarak maq-sad yo‗lidagi
intilishlari uyg‗unlashishini talab qiladi. Bu ja-rayon umumiy manfaat va maqsadlar sari
jamiyatda tarbiyaning vorisiyligini ta‘minlovchi makonni vujudga keltiradi. Bu makon yosh
avlod, komil inson tarbiyasining ajralmas qismidir.
Shuningdek, g‗oyaviy profilaktikada fan, ta‘lim, adabiyot va san‘atning roli alohida bo‗lib,
sohada ularning imkoniyatlari-dan foydalanish asosiy vazifalaridan biridir. Yosh avlod fanni
o‗rganish bilan tabiat va jamiyat, tafakko‗rdagi o‗zgarishlar, taraqqiyot asoslari va tamoyillarini
o‗rganadi. Ayni paytda shu jarayonni milliy g‗oyaning mazmun-mohiyati bilan bog‗lash va uni
har bir shaxsning o‗z hayotida aks etishi oldimizga qo‗ygan maqsad-larga erishishda muhim
ahamiyatga ega. Mustaqillikni mustah-kamlashda va istiqlol imkoniyatlaridan samarali
foydalanish-da, shubhasiz mafkuraviy targ‗ibot vositalaridan bo‗lgan kitob-lar, darsliklarda
ifodalangan bilimlarning o‗rni katta. Chunki yosh avlod ongi va qalbiga milliy mafkuraning ezgu
qadriyatlari-ni jo qilishda aynan shu targ‗ibot vositalaridan oqilona foy-dalanish eng samarali
yo‗l hisoblanadi.
Milliy g‗oyaning shaxs, barkamol avlod tarbiyasidagi hamda bugungi mafkuraviy tarbiyani
takomillashtirishda o‗ziga xos turfalikni mujassam etgan san‘at asarlaridan ham o‗rinli
foydalanish lozim. San‘atning qaysi bir turini olib ko‗rmaylik, ularda bugungi voqelik, tariximiz,
ijtimoiy munosabatlar-ning turli ko‗rinishlari o‗z aksini topgan. Shuningdek, ushbu san‘-at
asarlarini targ‗ib qilishning samarali usuli sifatida ham ko‗rish mumkin. Bugungi kunda yoshlar
tarbiyasida uchrab turadigan ayrim illatlar mentalitetimizga salbiy ta‘sir ko‗rsatayotgan xorij
madaniyatining «san‘at asarlari» orqali kirib kelmoqsa. Uning salbiy oqibatlari yoshlarimizning
ayrim holatlarda nojo‗ya xatti-harakatlari, axloqida uchrayotgan qusurlar mafkuraviy
profilaktikani kuchaytirish masalasiga yanada chuqurroq e‘ti-bor qaratishni taqozo qiladi.
Mafkuraviy immunitetni shakllantirish jamiyat va mamla-katning mafkuraviy xavfsizligini
ta‘minlash omillaridan biri hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |