’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta ‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

 
 
 
BAKTERIOFAG TO
’G’RISIDAGI  NAZARIYALAR 
Bakteriofag  to
’g’risida  ko’p  tekshirishlar  o’tkazilib,  uning  ayrim 
xususiyatlari  aniqlangan  bo
’lsa  ham,  lekin  fanda  bakteriofag  o’zi  nima  degan 
savol  hozirgacha  to
’liq  xal  etilmagan.  Hozirgi  vaqtda  bakteriofagning  tabiati 
to
’g’risida bir-biriga karama-qarshi ikki tushuncha mavjud: chunonchi, bir gruppa 
olimlar  (jumladan  D.  Erell)  bakteriofag  qandaydir  tirik  narsa  deb  hisoblaydi, 
chunki  ular  juda  ham  kichik  bo
’ladi, bakterial filtrlardan oson o’tadi, faqat tirik 
organizmda  (mikrob  hujayrasida)  ko
’paya  oladi  va  odatdagi  sun’iy  oziqli 
muhitlarda  yoki  o
’lik  mikroblarda  ko’paya  olmaydi,  ularni  filtrlanuvchi 
viruslardan deb hisoblashga asos bor deyiladi. 

---

S
’Hunday  qilib,  tabiatda  hayvon,  odam  va  o’simlik  viruslari  bilan  bir 
qatorda mikrob parazitlari yoki bakteriofag deb nomlangan viruslar ham borligini 
e
’tiborga olish lozim. 
Ayrim tekshiruvchilar esa (Fisher, Sukiev, Borde) bakteriofag tirik tabiatga 
ega emas deb tushuntiradilar. 
Bakteriofaglarning  tirik  mikroblargagina  ta
’sir  etishi,  yangi  sharoitga 
moslasha  olishi,  ya
’ni  mikrob  kulturalariga  qayta  eqilgan  sari,  mikroblarni 
yemirish xususiyatlarining yanada oshishi, mikroblarga spetsifik ta
’sir ko’rsatishi, 
fagning  ko
’payishi, ma’lum shaklga ega ekanligi va shunga o’xshash bir qancha 
xususiyatlari bakteriofag tirik organizm ekanligidan darak beradi. 
Ko
’pchilik  olimlar  bakteriofagni  mikrob  hujayrasining  paraziti  deb 
tushuntiradilar.  Ayrim  olimlar  esa  bakteriofagda  bakteriyaga  o
’xshash  tirik 
organizmga  hos  belgilardan nafas olish  va  mustqqil, moddalar  almashinish  yo
’q, 
fag  bakteriya  tanasida  hosil  bo
’ladigan,  lekin  bakteriya  hujayrasiga  juda  aktiv 
ta
’sir etadigan ferment deb hisoblaydilar. 
So
’nggi  vaqtda  fagning  tirik  organizm  ekanligi  to’g’risidagi  nazariya 
rivojlanib,  fag  filtrdan  o
’tuvchi  viruslarning  bir  turidir,  degan  nazariya  paydo 
buldi.  Bu  nazariya  buyicha  bakteriofag  o
’zi  viruslarga  o’xshash  bo’lib, 
bakteriyalarning tanasiga kirib ko
’payuvchi va natijada bakteriyalarni yemiruvchi 
viruslar, degan fikr avj olmoqda va rivojlanmoqda.