|
VIRUSLARNING KLASSIFIKATSIYASI
Viruslarni klassifikatsiya qilish masalasi hozirgacha to
’liq o’rganilmagan.
Viruslarni klassifikatsiya qilish ular birinchi aniqlangan davridan boshlangan:
dastlab qanday organizmning zararlanishiga ko
’ra (odam, o’simliklar, hayvon,
hasharot, faglar) keyinchalik qanday to
’qimalarni zararlashiga ko’ra (dermatrop,
pnevmotrop) viruslar borligi aniqlangan.
SSSRda viruslarni klassifikatsiya qilishda Moshkovskiy, V.M. Jdanov, R.S.
Korenblit, V.L. Rijkov, S.N. Gaydamovichlarning hissasi katta. Viruslar o
’ziga
hos xususiyatlarga
— tarkibida DNK yoki RNK borligi, mustqqil, moddalar
almashinuvi bo
’lmasligi, hujayra strukturasiga ega bo’lmasligi, o’ziga hos
ko
’payish yo’li borligiga qarab, ular mustqqil, organizmlar vira dunyosiga
ajratilgan.
1966 yili Moskvada bo
’lib o’tgan XI Halqaro mikrobiologlar qongressida
viruslarning yangi klassifikatsiyasi qabul qilingan: tarkibida DNK va RNK
bo
’lgan viruslar va ularning anatomiyasi—simmetriyasining shakli kubsimon,
spiralsimon va kampsomerlarning soni va diametri, tashqi qobigining borligiga
asoslangan. Hozirgacha 300 ga yaqin virus aniqlanib, ular 5 ta sinf, 8 tur, 21
oilaga birlashtirilgan. Har bir oila avlodlardan tashkil topgan bo
’lib, avlodlar
turlarga bo
’linadi va turlar lotin tilida binominal yoziladi. Barcha hayvonlarda
kasallik qo
’zg’atuvchi viruslar ikki sinfga bo’lingan:
1. Ivanovskiy sinfi tarkibiga RNK bo
’lgan viruslar kiradi: pikornaviruslar
— oqsil, poliomielit, Teshin kasalliklarini qo’zgatadi, miksoviruslar —
qo
’turish, gripp, qizamiq, qoramollar, itlar, parrandalarda o’lat kasalliklarini
qo
’zgatadi; arboviruslar - bir tuyoqli hayvonlarda Afrika o’lati, bug’ularda
epizootik gemorragiya kasalliklarini; reoviruslar
— yomon shish va leykoz
kasalliklarini qo
’zgatadi.
2. Jenner sinfi tarkibiga DNK bo
’lgan viruslar kiradi: poqsviruslar —
odam, hayvon va parranda chechagini, fibroma va miksoma shishlarini
qo
’zgatadi, adenoviruslar — odamda, hayvonlarda, parrandalarda nafas
yo
’llarining qon’yuktivit kasalligini qo’zg’aydi.
Klassifikatsiyalanmagan viruslarga yuqumli gepatit virusi va boshqalar
kiradi.
Viruslarga qarshi immunitet. Bakteriyalarga qarshi hosil bo
’ladigan
immunitetga nisbatan viruslarga qarshi hosil bo
’ladigan immunitet kam
o
’rganilgan. Lekin ular bir xil yo’l bilan hosil bo’ladi, ya’ni organizmga yot
bo
’lgan tirik moddaning kirishi natijasida immunitet hosil bo’ladi. Ammo
fagotsitoz holati viruslarga ta
’sir etmaydi, chunki ayrim viruslar leykotsitlarda
ham rivojlanadi. Virus kasalliklariga qarshi tugma va sun
’iy immunitet bo’ladi:
tugma immunitet organizmning areaktiv hujayralari bilan bog
’liq, ya’ni virusga
nisbatan sezgir hujayralar yo
’q.
Sun
’iy immuniget ikki xil bo’ladi: a) biopreparatlar (vaktsina va immunli
zardoblar) yuborish natijasida hosil bo
’lsa, u sun’iy orttirilgan; b) organizm biror
virusli infektsiya bilan kasallanib sogayishi natijasida hosil bo
’lsa, u tabiiy
orttirilgan immunitet deyiladi.
Viruslarga sezgir organizmdagi immunitetning faktorlari: 1. Virusning
organizmga kirgan yerida mahalliy atsidoz, gipoqsiya bo
’ladi, temperatura
ko
’tariladi, antitelalar hosil bo’ladi, ingibitor va interferonlar hosil bo’ladi. 2.
Viruslar sezgir hujayralarga yetib borguncha antitelalar va ingibitorlar hosil
bo
’ladi. 3. Hujayraning ichida interferon hujayrani himoya qiladigan maxsus
suyuqlik ajratiladi. Ingibitorlar viruslarning ko
’payishiga to’sqinlik qiladigan
maxsus modda va u har qanday organizmda bo
’ladi, buni 1942 yili Fyorst
aniqlagan. U kuyonning zardobi bilan gripp virusiga tasir etganda, viruslar halok
bo
’lganlar. Ingibitorlar ham antitelalarga o’xshash ta’sir etadi, ular odam va
hayvon organizmidagi suyuqliklarda, nafas olish va hazm qilish epiteliyalarida,
turli to
’qima organlarning ekstraktlarida bo’ladi. Ingibitorlar kattaroq yoshdagi
organizmda, ayniqsa so
’lakda ko’p bo’ladi, masalan, itning so’lagida boshqa
hayvonlarning sulagiga nisbatan 10 barobar ko
’pdir. Interferon virusning
organizmga kirgan joylarida tezlik bilan hosil bo
’ladigan maxsus modda bo’lib,
spetsifik faktor hisoblanmaydi, lekin viruslarning rivojlanishiga to
’sqinlik qiladi.
Virus kirgan joyda 18
—24 soat ichida ularni neytrallovchi maxsus antitelalar
hosil bo
’ladi.
Interferentsiya. O
’simliklarda, odam va hayvon organizmlarida, tovuq
embrionida yoki to
’qima kulturasida bir virusning rivojlanishiga ikkinchi
virusning to
’sqinlik qilish hodisasi interferentsiya deyiladi. Buni 1935 yili
Hoskins aniqlagan va bunday holat bir turdagi va har xil immunobiologik turdagi
viruslar orasida uchraydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
