’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta ‘lim vazirligi qarshi davlat universiteti

4 
–
 Amaliy mashg
’ulot 
Mavzu: Bakteriyalarning o
’sishi va ko’payishi 
                  Umumiy ma
’lumot: 
 
Ko
’payish – bakteriya sonining ma’lum hajmda ortish, o’sish esa ho’jayra 
materiallarining sintez qilinish natijasida bakteriya massasining kattalashishidir. 
 
Ko
’pchilik  bakteriyalar  teng  ikkiga  bo’linish  yo’li  bilan  ko’payadi. 
Ko
’payishning bu usuli vegetativ ko’payish deb atalib, bunday ko’payish spirilla, 
spiroxeta va ba
’zi ipsimon bakteriyalarga xosdir. 
 
Sharsimon  bakteriyalarni  sestimatikaga  solishda  ularning  bo
’linish  tipiga 
ahamiyat  beriladi.  Ular  bir  satxda  bo
’linsa  kokk,  diplokokk,  streptokokk  yoki 
stafilakookklar,  bir 
–biriga  perpendikulyar  satxda  bo’linganda  sartsina  hosil 
bo
’ladi.  Tayoqchasimon  bakteritsidlar  faqat  ko’ndalangiga,  spiralsimonlari  esa 
uzunasiga bo
’linadi. 
 
 
 
 
 
Sharsimon bakteriyalarning ko
’payish xillari: 
 
a- hujayraning bir satxda bo
’linishi; 
 
b-hujayraning ikkita perpendikulyar satxda bo
’linishi; 
 
v-hujayraning uchta perpendikulyar satxda bo
’linishi. 
 
Bakteriyalar,  jinsiy  yo
’l bilan ko’payadi. Bunda ikki hujayra bir-
biriga aqinlashib qo
’shiladi. Hujayralar ichida gonidiyalar hosil bo’ladi. 
Gonidiyalardan yangi hujayralar o
’sib chiqadi. 

---

 
Bakteriya 
yuzasini 
kamaytiruvchi 
moddalar 
(sovun, 
o
’t 
kislotalarining  tuzlari),  glyukoza,  saxaroza  ayrim  aminokislotalar  va 
boshqa  modalar  ta
’sirida  bakteriyalar  o’sadi,  ammo  bo’linishi  to’xtab 
qoladi. 
 
Bakteriyalarning  ko
’payish  tezligi  har  xil.  U  bakteriyaning  turi, 
kulturaning  yoshi,  oziq  muhiti,  xarorat,  CO
2
  kontsentratsiyasi  va 
ko
’pgina boshqa omillarga bog’liq. 
 
Sut  emizuvchilar  hujayra  kul
’turalarining  xujayrasi  bir  sutkada 
ikkitaga 
ko
’paysa,  Clostridium  perfringens,  Shiaktis  kabi 
mikroorganzlar 15 minutda ikkitaga ko
’payadi.