Zbekiston respublikasi oliy va o ‗ rta maxsus ta`lim vazirligi

 [kasb-hunar]-(giperonim)~naqqosh~ suxandon~ qo „shiqchi-(giponim)

 

 

 

 

Biri 

naqqosh,

 

 

 

 

Biri 

suxandon, 

 

 

 

Biri esa 

qo„shiqchi 

- bulbul… 

 

 

 

Xaridorman degan damo-dam 

 

 

 

Kela berdi ota qoshiga. 

 

 

 

Kela berdi, 

 

 

 

Keta berdi ham 

 

 

 

Tole qushi qo‗nmay boshiga [1, 127]. 

 

Muallif 

giperonim-giponim 

munosabatini 

akslantirgan 

rang-barang 

birliklardan asar mazmuniga mos ravishda qo‗llaydi va shu orqali chinakam so ‗z 

ustasi  ekanligini  namoyon  etadi,  mazmunning  sodda,  tushunarli  bo‗lishini  turfa 

so‗zlar aloqadorligida bir butunlik asosida ta‗minlaydi:  

 

[inson]-(giperonim)~chol~ yigit~qiz-(giponim) 

 [san`at]-(giperonim)~lapar~raqs ~tanbur~ chirmanda-(giponim) 

 

 

Avjda edi o‗yin va xanda, 

 

 

Avjda edi 

tanbur

 , 

chirmanda

. 

 

 

Yoshligini eslardi 

chol

lar 

 

 

Qiz, yigitlar

 

lapar

 aytganda. 

 

Tovus kabi 

 

Aylab xiromon, 

 

Raqs

ga tushdi bir go‗zal jonon. 

 

Bir-bir chiqib barcha o‗sha kech 

 

San`ati

ni qildi namoyon [1, 128]. 

 

[muhabbat]-(giperonim)~ishq ~ yor~ dard~sevmoq-(giponim) 

 

 

 

So‗yla, chashmam, 

 

 

 

So‗yla, zilolim, 

 

 

 

Ishq

 

dardi

ning bormi davosi ? 

 

 

 

Yigit bo‗lsam, 

 

 

 

Sevib qol

sam 

yor

, 

---

340 

 

 

 

 

Yuragimni qilardim bayon. 

 

 

 

Ayt, 

 

 

 

Bo‗laymi 

sevgi

mga iqror, 

 

 

 

Yo 

ishq

imni tutaymi pinhon? [1, 130]. 

[insoniy munosabat]-(giperonim)~do „st ~ dardkash~ og „a~sirdosh~yor-

(giponim) 

 

 

 

U 

 

 

 

Yetim edi, 

 

 

 

Emasdi yolg‗iz, 

 

 

 

U barchaga edi 

og„a, do„st

. 

 

 

 

Qishlog‗ida xoh keksa, xoh yosh, 

 

 

 

Barcha 

dardkash

 unga 

yor

 edi. 

 

 

 

Ammo uning qalbiga 

sirdosh

 

 

 

 

Bittagina 

do„sti

 bor edi [1, 133].

 

 

[to„y]-(giperonim)~hofiz~ to„ychi~soz~ tanbur~raqqosa~-(giponim) 

 

 

 

Kim dugona , 

 

 

 

Kim do‗st-u yorki, 

 

 

 

Kela berdi 

to„ychi

 

hofiz

lar, 

 

 

 

Yo‗lda sozlab 

tanbur

, 

soz

ini. 

 

 

 

Kela berdi 

raqqosa 

qizlar 

 

 

 

Ko‗rsatmoqqa ishva-nozini [1, 137]. 

Quyida  keltirilgan  misralarda  o‗zaro  aloqadorlikda  berilgan  birliklar 

vositasida voqelik yanada oydinlashadi, asar  mazmunidan davr ruhi ufurib turadi, 

personajlar xatti-harakatlari, xarakter xususiyatlari jonlantiriladi: 

 

[toj-u taxt]-(giperonim)~xon~ saroy~arkoni taxt-(giponim)

 

 

Bazm borar 

xon

 

saroy

ida 

 

Arkoni taxt

 xonning poyida. 

 

Mug‗anniylar kuy qilar og‗oz, 

 

Raqqosalar raqs etar sernoz. 

 

Jangdan g ‗olib qaytgan 

xon

 uchun, 

 

Yurtni olib qaytgan xon uchun 

 

Madh o‗qishar so‗zga mohirlar, 

 

She`r aytishar zukko shoirlar [1, 140]. 

Xulosa  qilib  shuni  aytish  mumkinki,  giperonim-giponim  hodisasi  ham 

tilning  boshqa  qator  leksik-semantik  hodisalari  qatori  shoirning  badiiy-estetik 

maqsadini  amalga  oshirishga  xizmat  qiladi.  U  orqali  muallif  voqealarda, 

personajlar  xatti-harakatida  umumiylik  tamoyili  asosida  bog‗liqlik  hosil  qiladi, 

milliy hamda davrning ruhini aks ettirgan holda asar mazmunini boyitadi. Syujetda 

bir butunlikni ta‘minlashga harakat qiladi. Ular asosida shoir milliy madaniyatimiz, 

tariximiz  bilan  bog  ‗liq  qirralarni  namoyon  etadi,  so‗zlarning  rang-barang  ma`no 

bog‗liqliklaridan kitobxonni ogoh etadi. 

Foydalanilgan adabiyotlar: 

 1. Vohidov Erkin. Dostonlar. Orzu chashmasi. – T. G‗.G‗ulom nomidagi adabiyot 

va san`at nashriyoti. 1973. 

---

341 

 

2.  Ne‘matov  H.G.,  Rasulov  R.  O‗zbek  tili  system  leksikologiyasi  asoslari.  –T., 

O‗qituvchi. 1995.  

 3.  Sayfullayeva  R.R.,  Mengliyev  B.R.,  Boqiyeva  G.H.,  Qurbonova  M.M., 

Yunusova  Z.Q.,  Abuzalova  M.Q.

 

Hozirgi  o‗zbek  adabiy  tili.  Darslik.  –  T.,  Fan, 

2011. 

 4. Горький M. Собр. сочин. В томах. – M., стр. 27.