Zbekiston respublikasi oliy va o ‗ rta maxsus ta`lim vazirligi

ERKIN VOHIDOV ASARLARIDA QO`LLANGAN ONOMASTIK 

BIRLIKLARNING SEMANTIK XUSUSIYATLARI 

Sevaraxon ORIPOVA,  

FarDU talabasi

  

 

Ma`lumki, bizni o‗rab olgan borliq, moddiy olam nihoyatda murakkab, boy, 

serqirra, rang-barang bo‗lib, uni tashkil qilgan narsa va hodisalar mohiyati, holati, 

shakli,  ko‗rinishi  va  vazifasiga  ko‗ra  bir-biridan  farqlanadi.  ―Turdosh  ot‖  termini 

bilan  yuritiluvchi  so‗zlar  mana  shu  xususiyatlardan  bir  qisminigina  ot 

kategoriyasiga  kiruvchilarnigina  ifodalashga  xizmat  qiladi.  Kishilar  o‗zlariyashab 

turgan  hududdagi  daryolar,  ko‗llar,  buloqlarni  va  ularni  tashkil  etuvchi  har  bir 

daryo,  har  bir  ko‗l,  har  bir  buloqni  bir-biridan  farqlash  uchun  ularni  alohida-

alohida  nomlar  bilan  atagan.  Masalan:  Amudaryo,  Sirdaryo,  Zarafshon,  Nil  kabi. 

Bundan  ko‗rinadiki,  atoqli  otlar  narsa  va  hodisalarni,  obyektlarni  yakkalab, 

donalab  atash  zaruriyati  tufayli  yuzaga keladi.  Bunday  zaruriyat bo‗lmaganda  esa 

kishilar  muloqot  jarayonida  ularga  berilgan  umumiy  nomdan  foydalanish  bilan 

kifoyalanishadi.  Masalan:  Mamlakatimizda  daryolar  ko‗p.  Bizning  viloyatimizda 

ko‗llar, buloqlar anchagina kabi. Shuni unutmaslik zarurki, insoniyat tafakkurining 

gultoji  uning  umumlashtirish  qobiliyatidir.  Agar  shunday  umumlashtirish 

qobiliyati bo‗lmaganda, har qanday til million, milliardlab so‗zlardan, Grammatik 

vositalardan  iborat  supermurakkab  va  tushunarsiz  hodisaga  aylanardi.  Demak, 

narsa va hodisalarga yakkalab, donalab atoqli ot bilan nomlash  o‗ziga xos zaruriy 

ehtiyoj  va  qonuniyat  natijasi  sanaladi  va  bunday  nomlash  tilshunoslikda  yangi-

onomastika  tizimining  paydo  bo‗lishiga  zamin  yaratgan.  Har  qanday  tilning 

onomastik  tizimi,  jumladan,  o‗zbek  tilining  ham  onomastik  tizimi  miqdoran  ko‗p 

qirrali, 

hajman 

ulkan, 

nominativ-funksional 

xususiyatiga 

ko‗ra 

o‗zaro 

farqlanuvchi,  shu  bilan  birgalikda,  bir-biri  bilan  muayyan  bog‗liqlik  xususiyatiga 

egadir [1, 23].  

Tilning  leksik  boyligini  konkret  lug‗aviy  birliklar  tashkil  etganidek,  tilning 

onomastik fondini onomastik leksika tarkibiga kiruvchi