Zbekiston respublikasi oliy va o ‗ rta maxsus ta`lim vazirligi

,,INSON” QASIDASINING ASSOTSIATIV MAYDON TAHLILI 

 Oydinoy ZAYNOBIDDINOVA, 

talaba (FarDU)  

 

Badiiy  matnning assotsiativ tadqiqi muammosi ba`zi tillar misolida maxsus 

o‗rganilgan,  hatto,  matnni  assotsiativ  tahlil  qilishning  ilmiy-nazariy  tamoyillari 

ham  ishlab  chiqilgan  [6,  212-124]  Biroq  o‗zbek  tilshunosligida  badiiy  matn 

tahliliga  assotsiativ  yondashuv  dolzarb  muammolardan  biri  bo‗lib  qolmoqda.  Biz 

ushbu  maqolamizda  Erkin  Vohidovning  ,,Inson‖  qasidasidagi  leksik  birliklarning 

assotsiativ maydoni haqida fikr yuritmoqchimiz.  

Lingvistik  hamda  ekstralingvistik  omillar  bilan  bog`liq  holatda  inson 

tafakkurida 

leksik 

birliklar 

ma`lum 

bir 

guruhlar 

asosida 

joylashadi. 

D.Lutfullayevaning  ta`kidlashicha, Har  qanday  leksik  birlik, u  qanday  grammatik 

shaklga  yoki  qanday  ma`noga  ega  bo‗lmasin,  inson  xotirasida  turli  omillarga 

bog`liq  holda  qandaydir  leksik  birliklar  yoki  boshqa  sath  birliklarini  yodga 

tushiradi, ular bilan assotsiativ bog`lanadi [2, 28].  

,,Assotsiativ  maydon‖  nazariyasini  ilmiy  muomalaga  ilk  bor  fransuz 

tilshunosi  SH.  \Ralli  tomonidan  kiritilgan.  Professor  Sh.Iskandarova  ta`rificha, 

―birlashtiruvchi  semasiga  ko‗ra  umumiy  bo‗lgan,  ammo  turli  sathlarga  mansub 

birliklar (grammatik va leksik birliklar) yig`indisini funksional-semantik maydon‖ 

deb nomlagan [1; 105]. 

Assotsiativ  maydon  bir-biri  bilan  assotsiativ  bog`langan  (bir-birini  yodga 

tushiruvchi)  til  birliklarining  yig`idisi  bo‗lib,  bir  sathga  yoki  turli  sathga  oid 

birliklar munosabatidan tashkil topadi [2, 59]. 

Badiiy  matnlarni  assotsiativ  tilshunoslik  nuqtai  nazaridan  tahlil  qilinganida 

asosiy  e`tibor  assotsiativ  munosabatlarni  yuzaga  keltiruvchi  lingvistik  va 

ekstralingvistik omillar va assotsiatlarning stimul so‗z bilan bog`lanishidagi o‗ziga 

xosliklarga  qaratilishi  kerak.  Tadqiqotimiz  asosi  bo‗lgan  qasidada  stimul  so‗z 

sifatida  qasidaning  nomi 

,,Inson”

  so‗zini  olishimiz  mumkin  va  u  bilan  bir 

asssotsiativ  maydonni  tashkil  qila  oladigan  birliklarni  ajratib  chiqamiz: